ksiazka 20007

dzieciństwa, któro obejmują: twórczość dla dorosłych z (ornatom lub Ih>-hntorom dziecięcym. utwory pisano .z powodu dziecka* (np. gonolhlia ca, czyli wierszo na narodziny dziecka oraz trony i opitafia), toksty styli zowano lub pisano .jak dla dziecka" (jako przykład można by przywołać poozję lingwistyczną) oraz rzeczywistą, Ij intencjonalną litornturę dla dzloci, która stanowi strofę czwartą**.

Oba przywołano tu terminy nio są precyzyjno I mająchnraktor umowny Co prawdo można uzasadniać odrębność, a więc specyfikę lito* ratury dla dzloci przynajmnioj z kilku perspoktyw, np zo stanowiska teorii literatury (.osobna* poetyka), socjologu literatury (.osobny" obieg), teorii komunikacji literackiej (wyraźne modyfikacjo schematu komunikacji''), jodnnkźo nałoży pamiętać, źo skoro mamy do czynienia z literatura piękną, liczą się glównio wartości artystyczno tekstów, a to nio są osobno, tj Inno dla literatury ogólnej i literatury dzioclęcoj. A zatem linia podziału mogłaby przebiegać zarówno horyzontalnie, jak i worty kalnio W obszarze literatury dziecięcej mamy bowiom do czynienia zarówno z tekstami wysokoar(Stycznymi, jak popularnymi, nastawio nymi na cole doraźno oraz z literaturą stosowaną, o wyrazistych co-cluich edukacyjno-wychowawczych. Określenia .literatura osobna" można nadto z równą adekwatnością - używać w odniesieniu do każdej z trzech wymienionych wczośnioj literatur, co nie przyczynia się do polaryzacji znaczomowoj stosowanogo terminu

Warto toż zwrócić uwagę na zróżnicowaną somantykę zwrotów: .literatura dla dzioci* i .literatura dziecięca" Pierwszy z nich sugeruje łn-toncjonalność I nachylonio ku spocyficznomu odbiorcy (.dla*) oraz wy-akcontowanio toloologiczności I funkcji utylitarnoj tekstów; drugi uwzględniając paldialność tej literatury - przenosi punkt ciężkości ku ka-togoriom lilorackości i walorom estetycznym. Kwostlę tę w odniosioniu do poozji omówił Ryszard Waksmund, okroślając skrótowo oba to zjawiska torminami .intencja" i .kroacja*. Badacz wskazujo jodnnkźo, żo .poezja dla dzieci" I .poozja dziecięca" z reguły krzyżują się, a więc nie sposób mówić o czystym podziale, opartym na jednoznacznych kryto-riach. Pisze on:

Intoncja i kroacja to dwio /yodstnwowo sity wyznaczająca cha• raktor prwtyckiogo utworu dla dzioci. Intoncja to arbitralny zamiar twórcy, okroślający instrumentalną wartość wiorsza (...) Kroacja

^ToinZo

ⁱ7l^,owy25ZO zjawisko zostało omówiono w kolejnym rozdziało toj km^zkl

jost natomiast obszarom możliwości oksprosyjnych, na którym roatizujo się zamysł intencjonalny¹⁹.

Teza ta, wyrazisto w odniesieniu do poozji dziocięccj, dałoby się uzasadnić takżo tokstami prozatorskimi dla młodego odbiorcy, w których podobnio krzyżują się różno cechy rodzajowo-gntunkowo. a synkro-ly/m w obrębie odmian powieści twor/y nowo jakości dydaktyczno (.Intencja") i estotyczno (.kreacja")

Kiylykę teorii .osobności" literatury dziecięcej podjął Antoni Smusz-kicwicz⁴⁰, dowodząc t>oz pod słowności stosowanych terminów: literatura ..czwarto" lub .osobna" Dokonując przoglądu takich kotogoril. jak: autorzy. odbiorcy, wartości ostolycz.no, rygory warsztatowo i instytucje wydawniczo. doprowadził autor do niozbyt przekonującego wniosku, żo literatura dziecięca nie spełnia kryteriów .osobności", nio Jest wytworem odrębno) kultury litorackioj. ale posiada byty zbioźno z literaturą .pierwszą" Wykreślając graf w postaci koła. wyodrębnił Smuszklowicz literaturę dla dzieci młodszych, dla dzieci starszych oraz dla młodzieży i wyznaczył im miojsco |>odrzędno woboc literatury narodowej (wyoso-koartstycznoj). Zapewne wiele wybitnych tekstów literatury dziecięcej mieści się w tym obszarzo, alo boz trudu można by wskazać i takie, któro bądź to w znmlorzoniu autorskim, bądź toż zo względu na ukształtowanie Ideowo-artystyczne - przynaloźą rnczoj do literatury trzeciej⁴¹ Linię podziału można by zatem wykroślić jeszcze inaczej

Pominął nadto Smuszkiwicz rozległy obszar folkloru dziocięcogo. który przebadał i uporządkował toorotyk literatury i podkultury dziocięcoj Jerzy Cioślikowski, co niowątpliwio nio przyczyniło się do obiektywizacji sformułowanych sądów krytycznych Odrzucając umowno pojęcia: litora-luta „czwarta" i literatura „osobna" (o ich umowności świadczy powszechnie stosowany cudzysłów), nie zapro|>onownł krytyk teorii Cioślikowskiogo innego terminu, bo też trudno znaleźć adekwatną i skrótową nazwę dla tej

''‘Poozjo Olu dzioci Antologia font) i (ornatów, oprać R. Waksmund Wioclnw 1087, r. 10

^<nA SmuMktowlc* .Czwarto" czy .osobna"? (O litoraturzo dla dzioci i mlodziozy) |w ) Konteksty polonistyczna/ edukacji, pod rod M Kwiaikowakioj-Ratojczak i S Wysłouch, s 357-370

^'Wydnjo »łę. z o w tym ob&zorzo sytuują nip np niektóro pomysłowe kmązki K SiOMCkiej (np Chwileczkę, Walono, rwojo Wiolkm To/ommco) lub M Mur.iorowlcz (np I a soch htoiach, czyli ulubiono pohnwy moich bohntoiów - /uzo/asy kulinarni) i wnikliwo komoninrzo. Akapit Prots, b r w )

23