ksiazka 20040

legając prawom owolucji Toksty dziecięco i młodzieżowo - jak pisał Jan Trzynndlowski - stosują ..krzy/owanio gatunków' (np listu, pamiętnika, rozprawy, roporta/u) oraz wyZszych struktur stylistycznych, takich jak satyra, grotoska, ironia, gra ronlizmu i fantastyki, patosu, łartu, stytizó

cji

Zjawisko to jost niewątpliwie charakterystyczno dla całej literatury, szczególnie współczosnoj, korzystającej z niekonwencjonalnych żabio-gów slmkturalno-formalnych, ale w przypadku literatury „osołmej" trzeba jo potraktować jako joszczo jeden z dowodów na fenomen tej literatury. która w strukturze tekstów uwzględnia funkcjo oraz reguły dziocię ccgo odbioru Nasuwa się tu analogia z polimotodycznoścłą szkolnych dzialaó odukacyjnych, któro służą aktywizacji ucznia Im bardziej szkolna lokcja wyłamuje się zo schematu, tym większa jej ofoktywność Im bardzioj tekst litorncki przoznnezony dla dziecka .wychodzi^- zo swoich ram gatunkowych, im bardziej odbiorcę zaskakuje, tym atrakcyjniejszy.

W literaturze dziocięccj tak jak w całej literaturze widoczna jost zalożność gatunków od prądów litorackich i konwencji obowiązujących w okroślonych epokach Można zatom mówić o historycznoliterackich proferoncjach rodzajowo gatunkowych i gatunkach reprezentatywnych dla danych opok literackich, np. powiości dla mlodzioż.y w dobio pozytywizmu. wiersza lirycznego i baśni w opoce młodopolskiej itd. Można też dostrzec zależność gatunkową od obowiązującej formuły dydaktyzmu. I tok nachalny dydaktyzm piorwszoj połowy XIX wieku zaowocował takimi formami gatunkowymi, jak. powiastka dydaktyczna, rozmówka, list. bajeczka nastawionymi na bozpośrodnio pouczenie, zaś niektóro gn-lunki współczesno, takio jak: zgadywanka, chowanka, gdybanka wyrastają z obecnego stanu wiedzy psychologiczno-pedagogicznej, a więc rospoktują podmiotowość dziocka i podporządkowano są w dużym stopniu funkcji ludycznoj.

Wydajo się, żo w odniesieniu do litoratury dla dzieci i młodzieży wartościowa byłaby systomntyko gonologiczna, uwzględniająca - jak dowodzi Ireneusz Opacki, pisząc o genologii „dorosłoj" - ujęcio dynamicznej Trzynndlowski Współc/osna pioblonuilyka teoretyczno hteratuiy dla dno a i młodzieży |w.) Czytelnictwo - bibliotekoznawstwo informacja naukowa Warszawa 1902. n. 22 Autor jnko vdnściwo4cl .osobno* litoratury dziodęooj w&kn/ujo śwint w pomniejszeniu, świat nntropomorfizownny. śwint 'obłaskawiony’, egzotyczny. wosoły. próżny i przyjazny, dobry i zł-/ Jak łatwo Zauważyć, mieszą nię w tym ujęciu omówiono w rozdziale drugim funkcjo i kategorio 'osobno* literatury dz«*c*ęcoj no. /(jodno z tendencjami historii literatury i oparto na historycii*1 ciągłości nurtu gotunkowogooraz jogo przemianach Charakterystycznym przykładom moźo tu być tomik ks Jana Twardowskiego pt Rot’ mowy z d/ioćmi i nio tylko r d/ioćmi, nawiązujący do dziewiętnastowiecznej formuły .rozmów" (.rozmówek") jako popularnego gatunku dyd®' ktycznogo, alo toż wyłamujący się z togo schematu

Drugi sposób sygnalizowany przoz Opackiogo, trudniejszy do zasto* r.owania w przypadku literatury dla dzioci, to ujęcio statyczno, norrnaty wno. oparto na wyróżnikach i konstancie gatunkowej. Badacz ten, op° wiadając się za ujęciom dynamicznym (historycznoliterackim) i wskazując na krzyżowanio się postaci gatunkowych jako wyznacznik owdu < ji poozji, piszo: Gntunok htorncki, pojęty jnko .ciągły" struktur nlnio (oło w ramach toj ciągłości zmionny) łańcuch .układów strukturalnych", b#⁰' r/y toron, no którym odbywa się owolucjn litorntury³*

Zamieszczono w kolejnych rozdziałach tej książki próby charaktery ••tyki trzech - wyrazistych w swój strukturzo. funkcjach i usytuowaniu komunikacyjnym, a więc łatwo rozpoznawalnych odmian gatunkowych poezji dziecięcej, tj kołysanki, zgadywanki i gdybankb rnioszczą się w zasygnalizowanym wczośnłoj ujęciu normatywny'” alo uwzględniają toż przomiany i modyfikacjo form; wskazują przy ty¹¹' na możliwość opisu gatunków literatury dziocięcoj w oparciu o końce pcję gonologii .własnej", co jednakże nio może stanowić zasady Lokują się to gatunki w trzoch. wyodrębnionych w badaniach nad literaturą dziecięcą, modolach. tj dydaktycznym, ludycznym i autoteliczny*” choć nio sposób ich jednoznacznio przyporządkować tylko jcdnc”^lU z nich (np. w zgadywanco dominuje funkcja ludycznn, co nio wyklucz” zaistnienia pozostałych)

Taki wybór prezentowanych tu odmian wioroza dziccięcogo. o '^v miarę znormatyzowanych wyróżnikach gatunkowych i jednoznacznych nazwach, zmlorza konsekwentnie - w stosunku do colów zadoklarow” nych w rozdziale pierwszym - do skupionia uwagi na tych zjawiskach genologicznych, któro wyraziście dokumentują .osobność" literatury (poezji) .czwartej" Nie oznacza to. żo nio są dostrzegano trudność* związano z tworzeniom systematyki gonologicznej toj litorntury, co sta* rano się wykazać i zaakcentować poprzez zastosowano w tytulatur/” określenie .kłopoty z genologią"

^?3I. Opncki Kriyiowntun SHf . op cit. n 172-173 *⁴Tam*o, a 178

107