ksiazka 20013

Literatura dla dzieci i młodzieży - podobnio jak inno lllomtury obiegów popularnych, a więc o określonym adrosio czytelniczym¹® - opiera się na specjalnych relacjach nadawczo-odbiorczych, wymaga zolom od pisarzy szczególnych predyspozycji I kompetencji, związanych głównio z ukierunkowaniem na pedagogikę i psychologię rozwojową Spolnia nndlo okroślono zadania i funkcjo społeczne, a zatem winna być poddawana wartościowaniu w obręblo własnego, czyli .osobnego' obiegu Zjawisko to można by najkrócej zilustrować, odwołując słę do teorii komunikacji literackiej, której podwaliny stworzył R. Escarpit. Przy pomnijmy, żo wiedza o komunikacji litoracklej kształtowała się od połowy dwudziostogo stulecia jako specjalność interdyscyplinarna, na pograniczu wielu nauk: językoznawstwa, poetyki, filozofii, historii kultury. socjologii i psychologii. Przobiog komunikacji oialncj przedstawił miedzy innymi R. Jakobson Przywołując jego schomnt komunikacji, zbudowany w odniosioniu do literatury .oflólnoj", nałoży stwierdzić, żo na terenie literatury dla dzieci i młodzieży ulega on licznym modyfikacjom. Spróbujmy to zmiany zwięźle scharakteryzować

Zjawiskiem najbardziej widocznym jest wydłużenie się osł komunikacyj noj o bardzo istotno ogniwo, jakim jest pośrodnłk'^u. który pojawia się między komunikatom-tokstom literackim (książką) a dziecięcym odbiorcą. Literału ra dla dzieci ma bowiem, podobnio jak literatura ludowa, charakter oralny, co kształtuje zarówno sam tekst, jak toż. modeluje sytuację odbioru. Dziecko z reguły do siódmego roku życia nie potrafi czytać, choć chętnie sięga po książkę, z zainteresowaniem ogląda ilustracjo, a nawet symuluje czytanie. 7. reguły jednak aż do dziewiątego (dzioslątcgo) roku życia nie osiąga sjirawności w zakresie techniki czytania no takim poziomie, aby samodzielna lektura mogła mu dostarczyć polnych satysfakcji czytelniczych. Niezbędny jest wiec pośrednik. Dziecko-odbiorca dość długo słucha tokslu literackiego, |xxiejmujo z nim grę, poddaje licznym transformacjom i przekładom łntorseinlotycznym⁷⁰. Im odbiorca młodszy, tym wyraźniej ry-sujo się aktywizująca funkcja litoratury zarówno w sforze wolicjonalnoj. jak i w sforze działać, a dzieło ma chamktor otwarty

^,n Por SłownikMonitiny/wlskiołXXwrdrr/pod red J Sławińskiego Wrocław 190? s 978-579

^Knlogorię .pośrednika’ omawia szeroko J Papuzińska Inicjacjo htoincho (ptot)lmny piorwsrycti kontaktów (triockn z ksiątkq) Warszawa 1901 ^Zjawiska to zostały omówiono w licznych publikacjach, np J Cioślikowskiogo. A Paluchowej Por A Paluch. Aictwtypy hloratury d/ioclęcoj Wrocław 1993

Na jakość przeżycia utworu literackiego oraz charakter modelu czytelni-< /ego wykształconego w dziedóstwio, ma załom wpływ zarówno sam tekst. |uk • profesjonalizm pośrednika, który nie tylko odkrywa przód odbiorcą dzio-• Mii.ym Jogo bogaclwo, ale ma toż wtelorakio możliwości pogłębiania interpolacji ł wzlx>gacanła tekstu (np jxzez jogo dramatyzowanie, śpiewanio) oraz modyfikowania go |xxl kątem konkretnego odbiorcy, z uwzględnieniom wieku, Ii. stopnia wrażliwości emocjonalnej I innych uwarunkować osobniczych Ja i < •'/. pr/oźyda czytcłnlczogo dziecka-odbiorcy w dużym stopniu zależy więc od ntopnia z.iungnżuwanln emocjonalnego |x>środnikn.

W procesie edukacji litorackioj dziecka pojawia się kilka typów po-brodników, których rolo stopniowo zmieniają się i różnicują, poczynając od funkcji loktorskich ku intorprofatorskim. Są lo kolojno

•    osoby z kręgu rodziny ł najbliższego otoczenia dziecka,

•    nnuczyclol przedszkolny.

•    bibliotekarz*⁴ i nauczyciol szkolny.

Uproszczony	schemat komunikacji	w odniosioniu	do literatury
/wartej" można by przodstowić następująco:
nadawca —)	komunikat	poftradnlk	odbloica d/loclęcy
milor	• zorientowany	/rujomotć	• uwarunko
ikntrntM	na odbiorcę	psychologu	wania roz
rgrofiH)	• /oi ujmowany	/aanga/o-	wojowo
ody tor**	toloologlcznkj	wanto orne-	(wiok. płoć)
		qonalno	• uwa runko-
	•	profosjonn-	wanta osob
		Uzm	niczo. ito-dowiskowo i kulturowo
			• kultura czy-lotnicza

•^M Por J Pnpuzirtiko Ksiątki. dikid.... op of •“'Por J Pnpuzirtako Inicjacjo .. op. cii

'./kola stanowi dopioro trzecio ogniwo. Praca nauczyciela polonisty jako .pośrednika" w procesie szkolnoj odukacji litorackioj jost /atom w znacznym stopniu uwarunkowana prawidłowym przcblcgiom etapów wcześniejszych. Założy wiec od typu Inicjacji czytolniczoj. częstotliwo Ad i jakości kontaktów dziecka / książką oraz stopnia wykształcenia pożądanych postaw czytelniczych*⁵.

35