książka4

zależną selekcją wv rokową. Nic możemy «xi czegoś «odwrócić uvzu», i jak możemy odwrócić oczy (...). Jeżeli oczyma śledzimy rządki lit wówczas innych przedmiotów ani zjawisk optycznych po prostu tli dostrzegamy a jeżeli jesteśmy zagłębieni w lekturze, możemy nl reagować nawet na głośny gwar panujący dookoła”.' I dniej: ..Więki/ą trwalsza koncentracja uwagi czytelnika pochodź i głównie stąd. ze prt czytania oparty jest na pewnąj ciągłej czynności fizycznej, wyma przenoszenia wzroku /.jednej grupy liter na drugą, z jednego wici sza następny, odwracania kartek narzuca więc nam sam przez się niewielki] wprawdzie, lecz nieustanną aktywność"'.

/ intymności procesu lektury wynika typowa dla książki konkretyzacja dzieła, uzależniona w najwyższym stopniu od aktywności wyobrażeniowej czytelnika Kontakt czytelniczy jak się uważa daje odbiorcy' największą rozległość swobody interpretacyjnej. Jedyną dyrektywą jest tu sam tekst i to, co w nim zawarte. Wszystko inne dokonuje się w świadomości odbiorcy. Najbardziej nawet szczegółowe elementy opisu poszczególnych scen akcji czy bohatera jego wyglądu zewnętrznego, stroju, głosu, pejzażu, w jakim rzecz się rozgrywa pozostawiają czytelnikowi ogromny, / niczym nieporównywalny margines na własne wyobrażenia i domysły.

Kontakt czytelniczy wyróżniony jest także spośród innych kontaktów kulturowych jako odznaczający się maksymalną plastycznością i elastycznością w stosunku do potrzeb odbiorcy. Pozwala on czytelnikowi ustalać własną taktykę w zakresie samej techniki czytania. Może on sobie regulować dowolnie tempo czytania i czyni to nawet bezwiednie, w zależności od własnego zainteresowania danym fragmentem tekstu, łatwości lub trudności zrozumieniu go. wreszcie własnego stanu psychofizycznego. np. zmęczenia lub przyjemności. Swoboda 1.1 może iść jeszcze dalej, pozwalając opuszczać nieciekawe, nieistotne albo niemiłe fragmenty, czytać zaś wielokrotnie to, co najhardziej przypadnie do gustu. Pozwala ona nawet naruszyć układ konstrukcyjny dzielą cofać się w celu przypomnienia lub wyjaśnienia jakichś już. opisanych fragmentów, zaglądać na koniec książki, aby zas|H>koić swą ciekawość czy leż niepokój o losy bohatera.

W zależności od indywidualnych' możliwości i potrzeb czytelnik może sobie sam dawkować lekturę, czytając całość- jednym tchem" lub dzieląc ją nu dowolne odcinki.

' J M*yen RatHo <i literatura. W«runwa 1964, \ )7.

ł. fitlnir cechy lektury uważane są za najbardziej charakterystyczne, |łh4|qtc o nicżastępowalnotei książki wśród innych środków przeka* tulimy, takich jak tekwizja, radio, film, teatr. Tc ostatnie bowiem iU|₄ własną dyktaturę nad odbiorco dyktaturę czasu, tempa, mik i emisji, a także do pewnego stopnia dyktaturę interpretacji. Hfiiiil w glosie autora bądź też w towarzyszącym mu obrazie. Również «U licUiowa jest / góry narzucona przez nadawcę. Respektuje on .■I i* wl/łc pewne ustalone reguły w tym względzie (na przykład za granicę |Bt(ł'VHMlośo słuchacza dziecięcego w audycji ladiowcj uznano 20*25 łniimt emisji), lecz nic jest tu możliwe rc&pcktowanic indywidualnego liidnUowaniu potrzeb.

Doniosłość tych wszystkich cech kontaktu czytelniczego polega przede Jftjyilkim na tym. iż stwar/nją one możliwość synchronicznej z. odbiorem tu 1.1 refleksji ml biorczej, jednoczesnego aktu odbioru treści i ustosunko-J bywania się do nich. Konieczność zaś stałego podążania za nowo l >i|Nwiającymi się treściami icdukujc często refleksję lub też. przerzuca ją ilu ulotnemu całkowitego zakończeniu odbioru wówczas, kiedy niemożliwy Jest już. powrót do tych fragmentów tekstu, które nic zostały interpretowane.

Zbliżone do książki możliwości dają pod pewnymi względami wszystkie li środki pizeka/u kultury, które dysponują wielką liczbą powielonych hlrnlyc/nych kopii pozostających w indywidualnym użytkowaniu odbior* • y'. np. płyta lub taśma magnetofonowa, projektor filmowy, telewizyjny fMin kasetowy. Uwalniają one od dyktatury czasu i okoliczności emisji, klórc mogą tu już. być zależne od odbiorcy. Niektóre z nich pozwalają na przykład cofnąć lub zatrzymać obraz, czy dźwięk, powtórzyć wielokrotnie określoną sekwencję, a więc w pewnym sensie poddają się odbiorcy. Jednakże tempo odbioru musi tu być narzucone i identyczne /. tempem emisji, gdyż. w przeciwnym razie przekaz ulegu zniekształceniu.

Specyficzną cechą kontaktów z książką w naszych warunkach kulturowych jest także stosunkowo większa możliwość wyboru treści niż w innych środkach przekazu*. Daje to największą plastyczność książki z jednej strony w zaspokajaniu indywidualnych upodobań i zainteresowań, z

¹ l'oi. A. KłoskoWika Sp*>Ucn< ramy kultury. Waii/awa 1972 ora/ M Czerwiński System kiLflki na llf sytlrnuiw ktuttumkaf/l mafonrj, ,1’i/eka/y i Opinie'' 1976 nr I * Możliwotci wyboru treki kuq/kow>\li 14 równic* ojirank/onc pr/e/ ilostępnott kliniki, tieć kii(fvtrtkj| i hf>liotccvnq. ocny 1 inne czynniki. 1 w lej ptauc/yżnic różnicuj uę ipotcc/nle. Por. A Kloskowik.i Kultura masona Warszawa |9ó-l