lektury j polski7

tendel Gdański

Maria Konopnicka

ludowa utworu, narracja    , >4

„Zbrodnia i kara” to powieść składająca się z jednego tomu, podzielonego na sześć części oraz epilogu. Kompozycja utworu jest zwarta, wydarzenia połączone — jak w tradycyjnej powieści — na zasadzie przyczynowo-skutkowej.

Tradycyjna trzedoosobowa narracja przeplatana jest narracją polifoniczną. Narrator nie ma pełnej wiedzy o świede przedstawionym. Głos oddaje bohaterom, których poznajemy przez działania, ale także przez ich dialogi i monologi wewnętrzne. Pisarz dba o indywidualizację języka bohaterów — inaczej mów Sonia, inaczej Rodion, jeszcze inaczej np. Porfiry.

W stylu utworu możemy wyróżnić elementy realizmu, naturalizmu (opisy miasta, opis zbrodni, sen o katowanym koniu), a także oniryzmu („poetyka snu” — zabieg literacki, polegający na takim poprowadzeniu narracji, w którym miesza się sfera jawy ze sferą snu).

Konteksty i nawiązania

| Kontekst biograficzny — Dostojewski skazany na śmierć, a potem na katorgę, doskonale poznał realia I żyda więziennego. Na katordze napisał Wspomnienia z domu umarłych” (ukochana książka Natalii Lwowny, jednej z bohaterek „Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego). Daje w niej wyraz przekonaniom, że odpokutowanie zbrodni poprzez derpienie jest największą nagrodą i szansą dla zbrodniarza.

f Kontekst filozoficzny — znawcy uznają, iż filozofia Rodiona jest zbliżona do poglądów niemieckie-\ go filozofa Hegla (1770-1831), inspiratora marksizmu, przyznającego wybitnej jednostce, bez względu

>    na narodowość, prawo do popełnienia zbrodni dla dobra ludzkości. Jednostki takie mogą, według filozo-\ fa, działać poza prawem, gdyż dokonują tego w imię wyższych celów. Widoczne są też w kreacji Raskol-^ nikowa nawiązania do racjonalistycznych poglądów Immanuela Kanta (Raskolnikow jest zwolennikiem f „prawdy rozumu”). Powieść Dostojewskiego miała również wpływ na egzystencjalizm i nietzscheanizm.

Nietzsche — niemiecki filozof (1844-1900), wyznający poglądy o moralnośd panów i moralności nie-I wolników czytał dzieła rosyjskiego pisarza i traktował go jako mistrza.

\ Kontekst religijny — Biblia należała do jednych z najważniejszych lektur dla Dostojewskiego. Autor t bywa nazywany pisarzem chrześcijańskim. W „Zbrodni i karze” ukazuje, jak utrata wiary w Boga pro-f wadzi do rozpadu osobowości oraz utraty człowieczeństwa i jak można na nowo się narodzić do żyda f dzięki wierze.

Kontekst literacki — zbrodnia i kara to jeden z najsłynniejszych motywów literackich, obecnych j w literaturze począwszy od starożytnośd aż do współczesnośd. Motyw ten spotykamy w Biblii (np.

>    historia Adama i Ewy, Kaina i Abla), mitologii (np. dzieje Syzyfa, Prometeusza), utworach Szekspira ! (np. „Makbet”), balladach Adama Mickiewicza (np. „Lilie”). Także pisarze tworzący w kolejnych epokach f literackich sięgali po temat zbrodni i jej konsekwencji, np. Franz Kafka „Proces”; Michaił Bułhakow

„Mistrz i Małgorzata”; Zofia Nałkowska „Granica” Kazimierz Moczarski „Rozmowy z katem", t

i    w

Maria Konopnicka

,    Mendel Gdański

liogram autora

Maria Konopnicka (1842-1910) urodziła się w Suwałkach, dzieciństwo spędziła w Kaliszu. Była właś-

>    dwie samoukiem — formalne nauki pobierała zaledwie dwa lata, na pensji sióstr sakramentek , w Warszawie (1855-1856). Gdy jej małżeństwo się rozpadło, sama wychowała sześcioro dzied; w póź-i niejszych łatach dużo czasu poświęcała zagadnieniu praw kobiet Była znaną publicystką, działaczką ¹ społeczną i patriotyczną. Utwory poetyckie, często wzorowane na poezji ludowej (w tym liczne wiersze

223