metbn01

wiek umysłowy wiek życia

100

I.I.

m

Przyjmując, ze I.I. równy 100 punktom oznacza przeciętny dla danej populacji poziom inteligencji.

Testy mają kilka zalet. Jeżeli są rzeczywiście diagnostyczne i badają rzetelnie cechę, o jaką nam chodzi, to w krótkim czasie dostarczają pomiaru tej cechy, wyrażonego liczbą, pozwalającą zorientować się, w jakim(stopniu(natężeniu występuje ta cecha u osoby badanej w takich samych warunkach (wiek, płeć, środowisko, wykształcenie itd.).

7. Wywiad_

Jeśli przysłuchiwać się wywiadowi, to może nam się wydawać, że właściwie jest to zwykła rozmowa. Faktycznie, dobrze przeprowadzony wywiad jest wtedy, kiedy ma on cechy zwykłej rozmowy. Pod względem treści wywiad jest podobny do ankiety. Istotna różnica polega jednak na tym, że przy ankiecie zasadniczo jesteśmy aktywni tylko przy jej układaniu. W wywiadzie natomiast badacz jest aktywny również w trakcie przeprowadzenia samego wywiadu. Chodzi o to, aby w trakcie wywiadu obok koncentracji na pytaniach, które wcześniej przygotowaliśmy, i na które musimy otrzymać odpowiedź, jednocześnie obserwować badanego jj i w zależności od jego reakcji dostosowywać kolejność zadawania pytań, czy wymyślać w trakcie rozmowy nowe pytania, względnie pomijać inne, które wprawdzie na początku mieliśmy zamiar zadać, ale w trakcie rozmowy doszliśmy do wniosku, że są one już niepotrzebne. W przeciwnym razie, jeśli badacz nie jest twórczy w trakcie wywiadu, sam wywiad ma charakter przesłuchania a nie badania psycho- j logicznego.

D. Pomiar w psychologii

W większości wymienionych metod psychologicznych dla ich stosowania konieczna jest znajomość pewnych statystyk, w oparciu o które możemy wykrywać zależności, formułować prawa. Pierwszym wyjściowym etapem jest pomiar. Ze względu na stopień dokładności pomiary dzieli się często na jakościowe i ilościowe, nierzadko przy tym rezerwując nazwę "pomiaru" tylko dla tych ostatnich; te pierwsze zaś nazywając po prostu opisem. Właściwie trudno powiedzieć, gdzie jest granica między pomiarem jakościowym i ilościowym. To tak jakbyśmy powiedzieli o mieszkańcach wielopiętrowego domu, że jedni mieszkają wysoko, a drudzy nisko. To prawda, ale każdy od razu zapyta, gdzie jest granica między "wysoko" a "nisko". Nie ma powodów, żeby w ogóle jakiekolwiek piętro uznać za taką granice. Można tylko powiedzieć, że ci, którzy mieszkają na IV piętrze, mieszkają wyżej niż ci, którzy mają mieszkanie na III, a niżej z kolei od tych, którzy mieszkają na V piętrze. Można więc powiedzieć, że jeden pomiar jest bardziej ilościowy niż drugi.

Faktycznie pomiary dzielą sięy&i' dwie grupy - jakościowe i ilościowe -lecz na cztei-y grupy, zależnie od tego, do której z czterech wyróżnianych w warunkach przyrodniczych skal pomiarowych dany pomiar należy. Te cztery skale są następujące: nominalna, porządkowa, interwałowa i stosunkowa.

Omówimy je kolejno.

1. Skala nominalna - jest to naprostsza skala. Stosujemy ją wówczas, gdy po prostu rozróżniamy przedmioty. Stosowanie skali nominalnej polega na dzieleniu jakiejś grupy przedmiotów na podklasy, podgrupy, które się od siebie różnią ze względu na interesującą nas cechę. Przykładem takiego podziału,czyli pomiaru według skali nominalnej, są podziały temperamentów. Jest ich bardzo wiele. Najbardziej popularny i najstarszy jest podział temperamentów na cztery następujące: choleryk, sangwinik, flegmatylc, melancholilc. Podział ten stxjierdza

tylko, że melancholik jest inny niż flegmatyk, a flegmatyk inny niż sangwinik. Ale nic nie mówi, który z nich jest lepszy, a który gorszy. W ogóle porządkowanie tych temperamentów pod wzglądem wartości nie ma sensu, dlatego, że ten podział temperamentów jest podziałem dokonanym według skali nominalnej.Często jako jednostek skali nominalnej używa się liczb. Ale użyte liczby mają jedynie charakter nazw, a nie wyrażają żadnych stosunków wielkościowych (tak jak kolarz, który ma mniejszy numer stratowy, nie musi wcale jechać szybciej -lub wolniej - od tego, który ma większy numer).

2.    Skala porządkowa - to już jest uporządkowanie według jakiejś wielkości. Przykładem psychologicznym są rangi. Gdybyśmy mianowicie grupie ludzi dali jakiś test, polegający na wykonywaniu zadania na czas i rejestrowali tylko kolejność w jakiej poszczególni ludzie kończą je rozwiązywać, to zajmowane przez nich miejsca będą właśnie owymi rangami. Temu, który zajął pierwsze miejsce, przypisujemy rangę 1, drugiemu z kolei - rangę 2 itd. A więc rangi pokazują, kto szybciej rozwiązał test, a kto wolniej, czyli szeregują osoby badane według wielkości.

3.    Skala interwałowa - ta skala mówi nam nie tylko o porządkach mierzonych cech, ale i o tym, o ile jedna -jest większa od drugiej. I tak np. o ile rangi mówią nam tylko, który zajął pierwsze miejsce, a który drugie, o tyle ze skalą interwałową mamy wówczas do czynienia, gdy podamy czas, jaki dzieli jednego badanego od drugiego. Ze skalą interwałową mamy zatem do czynienia zawsze wtedy, kiedy pomiar daje odpowiedź na pytanie "o ile". Psychologicznym przykładem skali interwałowej są tzw. centyle liniowe. Jeżeli przebadamy pewną grupę ludzi jakimś testem najgorszy uzyskany wynik oznaczymy "0", a najlepszy - jako "100", odległość zaś od "0" do "100" podzielimy na sto równych części, to na tak wyznaczonej skali każdemu wynikowi będziemy mogli przyporządkować jakieś określone miejsce. Centyle te mówią nam nie tylko, kto lepiej a kto gorzej wykonał test, lecz także odpowiadają na pytanie: o ile lepiej czy gorzej?

4.    Skala stosunkowa - to jest taka skala, która daje nam informację nie tylko o ile jakiś wynik jest lepszy czy gorszy, ale również odpowiada na pytanie: ile razy jeden wynik jest większy lub niniejszy od drugiego. Do tego zaś jest konieczne absolutne zero. Co to jest właściwie to absolutne zero? Najłatwiej da się ono wyjaśnić na przykładzie fizyki. W fizyce są dwie skale temperatury: Celsjusza i Fahrenheita. Obie są skalami interwałowymi, bo odległości między działkami każdej skali są równe. Ale zera mają w różnych punktach: tam gdzie jest zero w skali Celsjusza, w skali Fahrenheita jest + 32,

a przy zerze Fahrenheita jest - 13° w sali Celsjusza. Wynika z tego, że ustalenie punkt zerowego w takich skalach temperatury, jak Celsjusza i Fahrenheita jest sprawą umowną, a więc to zero jest względne, a nie absolutne.

Zawsze wtedy, kiedy występują wartości ujemne, mamy do czynienia z zerem względnym, w takich bowiem przypadkach zero wcale nie oznacza najmniejszej możliwie wielkość i(bo wielkości ujemne są jeszcze mniejsze). Natomiast wtedy, gdy zero oznacza najmniejszą wartość, jaką dana wielkość może osiągnąć, to zero jest zerem absolutnym. Takim absolutny^ zerem jest np. zero w skali temperatury Kelvina, które przypada przy -273 Celsjusza; jest to najniższa możliwa temperatura i dlatego zero Kelwina ma charakter absolutny. Tym samym skala Kelwina jest skalą stosunkową.

Rozróżnienie czterech wymienionych skal i orientowanie się jakim rodzajem skali dokonujemy pomiaru w poszczególnym przypadku jest ważna dlatego, że od charakteru wyjściowych pomiarów zależy charakter praw i zależności formułowanych na podstawie tych pomiarów. Na podstawie pomiarów według skali nominalnej możemy tylko opisywać zjawiska. Skala porządkowa pozwala na formułowanie z grubsza przybliżonych zależności, jakośćiowych. Do ułożenia funkcji matematycznych, które są najwyższą postacią formułowania praw rzeczywistości, potrzebne są pomiary według skali stosunkowej. W psychologii według skali stosunkowej w ogóle bardzo mało dokonuje się pomiarów (jednym z nielicznych