Monografia1

Początków monografistyki należy szukać u Fryderyka Le Play’a i jego uczniów, a w szczególności Valdour’a. Na terenie Polski pierwsze monografie wyszły spod pióra etnografów w drugiej połowie XX wieku. Ambicją ich autorów była inwentaryzacja, w miarę możliwości jak najwszechstronniejsza, kultury wsi¹.

Sam termin monografia w naukach społecznych ma kilka znaczeń, które różnią się zakresem. O monografii mówimy jako o opisie pojedynczego zjawiska wyodrębnionego z jakiejś całości (znaczenie szerokie), a także określamy monografią badania przeprowadzone w ramach jednej wioski lub społeczności lokalnej innego typu (znaczenie wąskie)².

Typologie monografii najczęściej oparte są o jakieś pojedyncze kryterium, np. dyscyplina naukowa, w ramach której praca została podjęta³, okres czasu, w którym monografia powstała, jej zakres tematyczny, charakter opisu, czas opisywanych treści, metoda, techniki badawcze⁴. Tak więc rozróżniamy monografie socjologiczne, pedagogiczne, etnograficzne, ekonomiczne; monografie przedbujakowskie, pobujakowskie; monografie całościowe, problemowe; dynamiczne, statyczne⁵.

Monografię problemową charakteryzują pojedyncze, wąskie zagadnienia, opis korelacyjny, obraz statyczny, mała ilość zmiennych i prowadzenie badań najczęściej przy pomocy jednej techniki⁶. Monografia jako metoda badań pedagogicznych rozwinęła się w obszarze metodologii pedagogiki społecznej; w obszarze, który za przedmiot swoich dociekań teoretycznych i działań praktycznych określa wychowanie człowieka, jego rozwój, w kontekście szerokich jego środowiskowych uwarunkowań.

Najczęściej stosowanymi technikami w badaniach monograficznych są obserwacja, analiza dokumentów oraz rozmowa (wywiad)⁷.

Badanie i analiza dokumentów, jako technika gromadzenia wiedzy, należy do najstarszych procedur badawczych. Za głównego z jej twórców uważa się Floriana Znanieckiego⁸. Rozróżnia się dwa rodzaje dokumentów - kronikarskie i opiniodawcze. Dokumenty kronikarskie to wszelkie materiały statystyczne, rzeczowe, obrazujące określone sytuacje,

1

   W. Wincławski, Monografia wioskowego środowiska wychowawczego (Uwagi i propozycje metodologiczne), Ruch Pedagogiczny, lipiec-sierpień 1968, nr 4, s. 430.

2

   B. Gałęski, rec. pracy Z.T. Wierzbickiego: Żmiąca w pół wieku później, Studia Socjologiczne 1966, nr 3, s. 272.

3

   B. Turlejska, Monografia pedagogiczna i studium przypadku, w: Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, red. S. Palka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998, s.76.

4

   K. Adamus, Monografie wsi w Polsce. Przegląd problematyki badawczej, Etnografia Polska 1959, Ł II, s. 157-

204.

5

   W. Wincławski, Monografia wioskowego środowiska wychowawczego, op.cit., s. 432.

6

   Tamże, s. 433-434.

7

   Tamże, s. 82.

8

   T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich -Wydawnictwo, Wrocław 1971, s. 97.