Nadolski4

głównym źródłem naszej wiedzy, ukazuje nam dzielnicowych książąt piastowskich ze schyłku

XII    i początku XIII w. w pancerzach i nogawkach pancernych, w długich szatach widne/.-    / potowy xm w.

nych spod zbroi, w otwartych hełmach o dzwo- _:czas\ bitw* pod i.cgnkH nie stożkowatym, przypłaszczonym od góry lub

półkolistym. Na lewym ramieniu wielka tarcza trójkątna albo migdałowata. W prawej dłoni kopia lub włócznia z proporcem. lak prezentują się między innymi na swych pieczęciach Mieszko Stary i Henryk Brodaty.

Dopiero w latach 1230-1240 pojawiają się na pieczęciach polskich hełmy o płaskim szczycie i rozbudowanych ściankach dzwonu, a tuż po nich pierwsze w pełni wykształcone hełmy garnczkowe. Opóźnienie wobec przodujących ośrodków mody rycerskiej na Zachodzie dochodzi w tym wypadku do niespełna półwiecza.

Jednocześnie przyjmuje się stopniowo na naszych ziemiach zwyczaj noszenia ozdobnej szaty na pancerzu, a nie pod nim. z tym że szata ta, początkowo jeszcze długa, prawic do ziemi, około r. 1250 ulega skróceniu do kolan. Na biodrach rycerzy-książąt pojawia się ozdobny pas z mieczem (dawniej ukryty pod pancernym kaftanem), a wielką, wydłużoną tarczę zastępuje mała, trójkątnego kształtu. Zaczątki godeł herbowych na tarczach spotykamy od początków XIII w., ale ostateczne ukształtowanie heraldyki polskiej przypada na okres o sto lat późniejszy. W połowie

XIII    w. pojawiają się ozdobne końskie kropierze i klejnoty na hełmach, natomiast labry wchodzą u nas w użycie dopiero w początku XIV w.

Ciekawym uzupełnieniem zbroi, spotykanym dość często w naszej ikonografii poczynając od pierwszej połowy XIII w ., jest dodatkowa ochrona w postaci krótkiej kamizelki bez rękawów, pikowanej lub pokrytej żelaznymi łuskami. Kamizelę laką noszono na tunice przykrywającej właściwy pancerz koiczy.

Nie można jednak zapominać, że materiał

76