niewolnicy05

182 i. KRZY NÓWEK l»]

lowych w określonych rejonach lub na określo łych trasach. Charakterystyczne, żc jurysta nie odwołuje się tutaj do innych umów związanych z handlem morskim, nie wspomina o kupnie io> /arów do przewiezienia czy sprzedaży przewiezionych trowarńw, nie ma nwi .vy u pożyczce morskiej itp. Obraz usług transportowych, jaki wyłania si; z tego źródła, to przede wszystkim usługi mające na celu zaspokojeni- pewnych stałych potrzeb w postaci przewozu osób czy towarów na oka*: ionych trasach. Nie można w żadnym razie wyciągać z tego wniosku, żc v Rzymie istniał regularny transport morski obsługujący stałe linie. Możm się jednak pokusić c wniosek. że statku na których zatrudniano m.n obsługiwały sektor usług typowych, powtarzalnych, na aoorze ziiauycn ud3«*-u i ut»u_Ł ryzykownych niż handel mo.^ i. Widzimy więt. że m.n. w okresie klasycznym nie jest postacią typowo związaną z hartdl :ut morskim; jego nhowiąz-kicm byle świadczenie tish.ig transportowych. I drugiej struny świadczy to i istnieniu wyspecjalizowanych. przcdsiębiorstv zajmujących się świadczeniem usług przewozowych.

Szczególne miejsce w dyskusji nad'gtanica»h proejmith zajmuje kwwtia pożyczki zaciągniętej prze? m.n. Do tego zt. ęadnienia cdnosi się kilka tekstów źródłowych. Pieiwszy z nich to D.14, ,1,8 (Ulp. 28 ad ed.)

Quid si matuatam pecuniarn sumpserii an eius rei nomine yideatur gesnwi? et Pegasus pxhtinuii. si ud uswn eius rei, in quam pracpositus es i, fner ii mulMtuS. dnndnm er lianem q iam senlćMiam puto rerom: (juiJ mim si ad ermontlnm insinanendamr • nurem. vel nautas exibendus mutuaius rsl?**.

Jurysta wc frag. 8 zastanawia się, czy p >życzka wchodzi w zakres prueposłtiu¹*. Pcgasus (1 w.n.c} jest zdania, żc na.cży udzielić powództwa, jeżeli pożyczka została zaciągnięta ad usum eiu i reu. czyli na cci mieszczący się w g-anicac:h praeposiiio²* Jak zostało wska ane wyżej, przy powierzeniu

zF.Dc Martin o, Studi

in exerciinria", s. 182; O. o di aclu>exitoioria, I.aóeo

xrr(ltarin '. s. I 50, sprawa : uznawała pożyczki za kontrakt •.watcia specjalnego iuss-trn. być odniesiona do zagadnienia >rf<z. O stosowaniu tych samych r w obu przypadkach świadczy ganej przez imlilora mowa ;a_; że inttirom mieli duży zakres jej działalności, pożyczka mog^;a

ony ins'itor, albo z naturą iocus

²³ Quid en im... muiua lut tst'jest uznawane za zlos su!!' tir Ud exercitoria\ s. 150; r#*nże. Ans ara su!! L o n g o, Studi SchcriIJo. 11, *• 591; t». V u g I i cs c.! \ (1957) s. llń.

³* Zdaniem F. De Marlino. Stwii jV/’ ./u musiała budzić kontrowersję, gdyż jurysprudenc; wchodzący w ztikics proepositU) wymagając do jej;

” Wypowiedź Pcdiusa ma walor ogólny i może pożyczki zarówno przy ariet) lustitoria tak : c.rrrrit zasad dotyczących pożyczki udzielonej preceposiu L>.U.|,J,2(Afr. 3 quaes!.). O pożyczce zaci: w D. 14,3.5.13-14 łUlp. 2? aded.) z tego źródła wyni swobody w zaciąganiu kredytu na prowadzenie s\v< być związano albo ?. negotiauo r.p przy sprzedawa kUujcłi spizeda wania czy kupowania byl upowazn proepofitionis «p zajtłala czynszu ze. wyuajuicwan prowadzenia statku, w źródłach spotykany tvlke dwa rodzaje rtegoiiatio, uiiaaow.cic przewóz morski i handel przewożonymi na statku towarami. W pierwszym przypadku trudno sobie wyobrazić, aby z realizacją tego celu wiązała się konieczność zaciągania kredytu. W drugim przypadku jest to prawdopodobne, w szczególności/weniw nauńc.um mógłby wchodzić w grę, a':e ze względu na ogromne ryzyko związane z tego typu pożyczkami, wydaje się mało prawdopodobne, aby armatorzy pozostawiali kwestię ich zaciąg mięcia swobodnej decyzji m.n. Nic jest wykluczone, że pierwotnie wypowiedź Pediusa odnosiła się do konkretnej sytuacji faktycznej, która w tekście Ulpiana /ostała zastąpiona pytaniem, a następujące po nim rozstrzygnięcie Iwuiuwiuy pi/yjzttucn. pozyczau / pracpos:-tio. Proponowana przez jurystów reguła ma zastosowanie w sytuacji, gdy w praepnxhir. nic ma wyraźnego upoważnienia do zaciągania pożyczek. W odniesieniu do ac.Ho exerciioria ogólna formuła zaproponowana prze/ Pediusa będzie miała zastosowanie w przypadkach, gdy potrzeba jej zaciągnięcia wynika z matury (ocux praepostilanis i mc została ona wyraźnie zabroniona. Potwieulzają tę hipotezę inne źródła, w których rozważa się to zagadnienie. W źródłach znajdujemy jedynie konkretne przykłady pożyczki na remont statku D. 14,2.1.9 (Ulp. 28 ad ed.)

Urnie tjuaeril Ofilius si ad reficiendam navcm nmtuams nu/nma.i m suus usus converle.rit. an in exercitorem datur actio. et ait. si hac iege acctpit qua.il in naven: unpensurjs. irox mutavit wiuruatem, teneri exerci!orcm imputaturum libi, cur lulam praej/osuerit: quodsi ab initio consilium capi/ fraudandi ćreditoris ct hoc specialiter non expresserii, quod ad navis causam accapit, contra esse: ąunm distlnctionem Pedius probat²⁶.

W par. 9 Ofilius (I w.p.n.e.) rosti /yga problem odpowiedzialności excrcitora, jeżeli m.n. wykorzystał pożyczkę wziętą ad reficiendam navem na własne osobisto cele. Ofilius nic rozstrzyga, czy niewłaściwy użytek z pożyczonych prze/, m.n. pieniędzy uniemożliwia wytoczenie powództwa przeciwko cxcr-citorowi. Decydujące dla niego było ustalenie, czy w chwili zawierania kontraktu została złożona deklaracja (!*x) o przeznaczeniu pieniędzy ad reficiendam navem^zl. W przypadku potwierdzenia tej hipotezy czorcie o r jest odpowiedzialny, diociażby później pieniądze zostały inaczej wykorzystane.

³⁶ F. De Marti no. Stiaii suil' „adic exe'dtoria‘\ s. 151. ze nicklasyczne wtrącunic uznaje mnxmiacvU\clui:tuicm, za pcklasyczną uznaje również imptilctorum sto do końca, tam starsza lit. fen żc. Anmru su!f ..ocric ererctloria ", s. lł*2; podobnie fi P J g |; o s e. In tema diacliaezerciMrto., s. 317; O. L o n * o. Studi Scbcruto. II. 591.

²¹ 'V. K r c b e r, pic (Jiotii Inuitu/e ais A■fa.ihotle (kr r&miachen Rcc/Us/indunę, WiVr/burg 197.), s. 54 i n. uważa, żc użyt; w tekście etuasi wprowadza fikcyjne//łożenie, ■ec pożyczona suma /ostała wydana na naprawę statku. Inaczej D Norr.w recenzji do w/w pracy, ZSS 90/1973, "którego /daniem tan w tym. wypadku opisuje jedynie treść lex stosownie do jej rzeczywistego hiyjnrcnia.