n (125)

198

strzelił Wenecjanina, do Anglii, aby tam stanął przed sądem, tłumacząc się następnie, że sługa podlegałby i tak tylko jego własnej jurysdykcji, doża wyraził zdziwienie i oświadczył, że ambasador wenecki w Londynie nie posiada i nie żąda takich uprawnień. W r. 1644 Holendrzy zaprzeczyli ambasadorowi szwedzkiemu jurysdykcji nad orszakiem, wyrażając zdanie, że przysługuje ona posłowi tylko za zgodą rządu przyjmującego¹.

Analogiczna teza była głoszona już od pewnego czasu przez poważną część doktryny.

Szczególnie Pasąuale uważa jurysdykcję posła za mocno kontrowersyjną i dopuszcza ją tylko wtedy, gdy między stronami została wyraźnie lub milcząco uzgodniona. Posłów przekonywa Pasąuale, że z jurysdykcji lepiej dobrowolnie rezygnować, aby nie drażnić władcy przyjmującego, zwłaszcza że wykonywanie jej jest kłopotliwe — wszak poseł nie ma więzienia ani dyb czy łańcuchów, ani kata². Przeciw jurysdykcji posłów wypowiada się kategorycznie także Marselaer³.

Zwięźle, a jasno stawia sprawę Grocjusz: z jurysdykcji korzystać może poseł tylko za zgodą władcy przyjmującego, nie wynika ona wcale z prawa narodów⁴. Podobnie wypowiadają się Textor⁵, Wolff⁶, Callieres⁷. Ale problem daleki był od rozstrzygnięcia. Świadczy o tym chociażby charakterystyczna różnica zdań między Wicąuefortem a Bynkershoekiem — obu Holendrami. Wicąuefort w dość zawiłym wywodzie zasadniczo przeczy posłowi jurysdykcji nad personelem, poza wykonywaną w obrębie rezydencji pewnego rodzaju władzą dyscyplinarną⁸. Natomiast Bynkershoek energicznie polemizuje z Grocjuszcm i przypisuje posłowi jurysdykcję nad personelem niezależnie od zgody miejscowego władcy, w sprawach zarówno cywilnych, jak karnych, i to nawet z możnością stosowania „umiarkowanego przymusu” (Modicam autem coercitionem legato non denegamus...)²⁸⁹.

Na tle tej kontrowersji do kompromisu stara się dojść Vattel. Uważa on, że ambasador powinien ograniczyć się do wykonywania nad personelem takiej władzy, jaka jest niezbędna, aby utrzymać go w ryzach. W poważniejszych sprawach lepiej jest własnych współobywateli „odesłać” do władcy wysyłającego, a poddanych przyjmującego wydać władzom miejscowym. Vattel raczej udziela tu rady ambasadorowi niż stwierdza istnienie konkretnej normy prawa narodów, która pozostaje nieustalona, w końcowej bowiem części wywodu nie wyklucza Vattel, że poseł może skorzystać z jurysdykcji i w poważniejszej sprawie karnej²⁸⁹.

Niemniej ostrożnie wypowiada się Martens. Ogólną zasadę uważa za wątpliwą, należy więc kierować się zgodą obu władców. Jurysdykcja posła wydaje się Marten-sowi czymś na kształt jurysdykcji „ojca rodziny”. Nikt nie będzie jej kwestionował w sprawach niespornych, czasem rozciągnie się i na cywilne sprawy sporne, najwięcej wątpliwości wzbudzi w sprawach karnych²⁹⁰.

Chociaż więc nad dawną koncepcją zwierzchnictwa personalnego górowała coraz bardziej nowa — zwierzchnictwa terytorialnego, problem jurysdykcji posła do końca omawianego okresu nie był jednoznacznie rozstrzygnięty. Toteż w latach 1790-1791 utknęły w impasie strony sporu dotyczącego Fryderyka Parza, Strzelca w służbie posła pruskiego w Monachium. Usiłował on popełnić samobójstwo, uważane wtedy za przestępstwo. Poseł kompetował z władzami miejscowymi do jurysdykcji, i to podwójnie: w zakresie postępowania karnego oraz niespornego, a to w związku ze spadkiem po Parzu, który wkrótce zmarł. W wielomiesięcznej korespondencji każda ze stron powoływała się zarówno na doktrynę, jak praktykę, wywodząc, że właśnie jej punkt widzenia — pruski na rzecz jurysdykcji posła, bawarski przeciw niej — odpowiada „bezspornym zasadom powszechnego i europejskiego prawa narodów” (nota pruska), czy też „powszechnemu prawu narodów” (nota bawarska). Zdaniem strony bawarskiej poszczególne wypadki „pewnego rodzaju jurysdykcji” posła opierały się na zgodzie rządu przyjmującego i nie dowodzą istnienia ogólnej zasady prawnej²⁹¹. W okresie następnym ten pogląd miał przeważyć.

Niekiedy poseł zatrzymuje i więzi, a nawet uprowadza i takich poddanych swojego władcy, którzy nie wchodzą w skład jego orszaku²⁹². Można dopatrzyć się i tu śladów koncepcji zwierzchnictwa personalnego²⁹³, zazwyczaj jednak nie jest to nic innego, jak samowola naruszająca prawo narodów i obrażająca państwo, które posła przyjęło. Najgłośniejszym tego rodzaju wypadkiem było porwanie Kalksteina²⁹*.

Chrystian Ludwik Kalkstein, poddany pruski, ale zażarty przeciwnik elektora Fryderyka Wilhelma, zbiegł do Polski, aby doprowadzić do odebrania Hohenzollernom Prus, a włączenia ich do Rzeczypospolitej, i pozyskał w Polsce szereg wpływowych zwolenników. Elektor sam ułożył plan jego porwania, który w r. 1670 wykonał rezydent brandenburski w Warszawie Euzebiusz Brandt. Udając przyjaźń, zwabił Kalksteina do swojej rezydencji, gdzie go związano, zakneblowano i owiniętego w dywany pod eskortą pruskich dragonów dostawiono do Prus. Pomimo wielkiego początkowo oburzenia, osobistych listów Michała Korybuta i do elektora, i wprost do notabli pruskich, nie osiągnięto niczego. Elektor wyparł się, jakoby wiedział o zamiarze porwania, wszczął rzekomo śledztwo przeciw sprawcom, ale Kalk-

²⁹⁰    (G. F.) Martens PDG, § 190.

²⁹¹    (Ch.) Martens NCC, I, 22 n.

²⁹²    Adair, 165 n., przytacza kilka takich wypadków, najbardziej drastyczny z r. 1599, gdy James Bowes, ambasador w Szkocji, uwiózł do Anglii angielskiego katolika Ashfielda.

²⁹² Kierują się nią ci wcześniejsi autorzy, którzy (jak Hotman, f. 82 n.) przyznają posłowi takie prawo.

²⁹⁴ Pufendorf RGFW, XI, § 103 n.; Jarochowski, passim. •

S. E. NahUk: Narodziny dyplomacji '    14

\

1

   Adair, 163 n.

2

   Pasąuale, LXXVL ³ Marselaer, U, XV (373 n.).

3

²⁸⁸ Grocjusz, H, XVm, YOlinfine.

Toxtor, XIV, § 61 w fine — w § 62 przyjmuje on jednak w razie wątpliwości domniemanie na rzecz jurysdykcji posła.

4

Wolff, IX, § 1061.    ⁷ CaUićres, U, 175.

5

²⁸⁷    Wicąuefort, I, XXVIII (508 n.); przodtem MTA, 207. Adair przedstawia go błędnie jako

6

zwolennika pełnej jurysdykcji posła.

7

²⁸⁸    Bynkershoek, XV (także XX).

8

²⁸⁹    Vattel, IV, IX, § 124.