n (140)

226

dnio: 19 marca 1815 roku^{1 2}. Jest bardzo zwięzły, obejmuje krótki wstęp i 7 artykułów.

W tekście wstępu istotne znaczenie mają dwa zwroty. Po pierwsze, określenie motywu, którym kierowali się autorzy. Jest nim chęć „zapobieżenia kłopotom (embarras), jakie często się pojawiały i jakie mogą jeszcze być wywołane przez pretensje co do pierwszeństwa między poszczególnymi przedstawicielami dyplomatycznymi”. Po drugie, klauzula akcesyjna³. Nie czyni ona regulaminu umową absolutnie otwartą; zaprasza do przystąpienia „inne głowy koronowane”, skierowana jest więc tylko do monarchi i⁴.

Dyspozytywna część regulaminu⁵ dotyczy dwu zagadnień: uporządkowania, tytułów i stopni, dotąd często stosowanych chaotycznie ⁶, oraz precedencji⁷.

W zakresie pierwszego zagadnienia regulamin zajmuje się jedynie przedstawicielami dyplomatycznymi w najściślejszym znaczeniu, a więc szefami misji, dzieląc ich na trzy klasy. Pierwszą stanowią „ambasadorowie, legaci lub nuncjusze”; drugą — ._rposłowie_r ministrowie lub inni, akredytowani przy suwerenach”; trzecią — ^chargćs d^ffa.ire^akredytowani przy ministrach, którym powierzono sprawy zagraniczne⁸”.

Klasyfikacja ta już po trzech latach miała doczekać się uzupełnienia w Protokole akwizgrańskim z 21 listopada 1818 r.⁹, w którym przedstawiciele pięciu tym razem mocarstw: Austrii, Francji, Prus, Rosji i Wielkiej Brytanii, wyodrębnili jeszcze jedną klasę: „ministrów-rezydentów”, sytuując ją między drugą a trzecią klasą regulaminu wiedeńskiego. Utarło się odtąd określać ten protokół jako uzupełnienie regulaminu wiedeńskiego. Niezbyt ściśle, bo i sygnatariuszy było raniej, i w praktyce niektórych tylko państw korzystano z tej uzupełniającej klasy¹⁰. Jest to więc norma o zasięgu mniejszym niż regulamin wiedeński. Niemniej, właśnie dwa te akty łącznie uwzględniają XVIII-wieczne stadium rozwoju praktyki i na niej już opartej doktryny¹¹.

W klasie pierwszej przedstawiciele władców świeckich mieli nosić jednolity tytuł: „ambasadora**. Natomiast równoległe wymienienie „legatów** i „nuncjuszów” mogło prowadzić do nieporozumień. Są to bowiem i były już wówczas dwie grupy całkowicie różne. Odpowiedmkiemjimbasadora jest nuncjusz. Legat miewa z reguły misje religijne raczej niż dyplomatyczne, w hierarchii kościelnej zaś stoi wyżej"od nuncjusza, będąc zawsze niemal kardynałem, gdy nuncjusz, przeciwnie, wyjątkowo tylko bywa dobierany spośród kardynałów.

Dalsze postanowienie regulaminu¹⁸ zastrzega charakter reprezentacyjny wyłącznie przedstawicielom klasy pierwszej. Nowsi komentatorzy zbywają je zwykle ogólnikami, mówiąc bądź że dotyczy ono tylko afery protokolarnej, bądź że jest w ogóle bez znaczenia. Autorzy piszący wkrótce po kongresie wiedeńskim potwierdzają wprawdzie, że chodzi przede wszystkim o sferę protokolarną, ale sens tego postanowienia ujmują bardzo konkretnie. „Charakter reprezentacyjny’* o-znacza, że przyobleczona weń osoba korzysta z takiego samego traktowania, jakie przysługiwałoby jej mocodawcy, gdyby był osobiście obecny¹⁹. I to właśnie traktowanie autorzy regulaminu chcieli zastrzec wyłącznic ambasadorom oraz legatom i nuncjuszom.

W drugiej klasie regulamin, kierując się dość chaotycznym stanem praktyki XVIII-wiecznej, pozostawia państwom dużą swobodę. Późniejsza praktyka miała przyznać wszystkim niemal dyplomatom tej klasy, aż do połowy XX wieku najliczniejszej, łączny tytuł „posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego” (enwyó extraordinaire et ministre plenipotentiaire). Przymiotnik „nadzwyczajny” pozostał zresztą tradycyjnym składnikiem tytułu także ambasadorów, a to dla uniknięcia zadrażnień między dyplomatami wysyłanymi przez to samo państwo. Był to nadmiar ostrożności, gdyż regulamin zastrzega wyraźnie²⁰, że posłom „nadzwyczajnym” nie przysługuje pierwszeństwo przed „zwyczajnymi”.

Z przedstawicieli dyplomatycznych trzeciej i czwartej klasy miano w praktyce korzystać coraz rzadziej i tylko w specyficznych okolicznościach. „Minister-rezy-dent” stanie się klasycznym tytułem dyplomatów wysyłanych do krajów półkolo-nialnych(protektoratów); „chargśd’affaires”jako stały $zę£mi$ii będzie się pojawiał w krajach mało znaczących lub utrzymujących luźne tylko stosunki z jego mocodawcą. Powszechne zastosowanie znajdzie za to nieprzewidziane wyraźnie w regulaminie stanowisko chargć d’affaires ad interim_t który kieiuje zastępczo misją każdej klasy pod nieobecność stałego jej szefa.

W sposób szczególnie trafny rozwiązuje regulamin zagadnienie precedcncji, nawiązując zresztą do prób z lat sześćdziesiątych XVIII w.: francusko-hiszpańskiego" paktu rodzinnego oraz noty okólnej Pombala. Odrywa on mianowicie pierwszeń-

¹¹ Art. 2.

¹⁹ (Ch.) Martens GD, I, 42; Garden TCD, I, 7. Z nowszych autorów — zob. Erice y 0’Shea, 1,615 n.; Hubert PNT, 222 n. Bliszczcnko i Durdieniewski, 151 n. przeczą celowości takiego wyodrębniania.

³⁰ Art. 3.    •    • ^f

/

1

ma tak skromny, czasem nawet pejoratywny sens, żc wyraz „przedstawiciele” jest jedynie trafnym odpowiednikiem fir. agenis, pod którymi regulamin rozumie tylko szefów misji dyplomatycznych.

2

   Tekst regulaminu zamieszczają wszystkie chyba podręczniki prawa dyplomatycznego, a niemal wszystkie zbiory tekstów z zakresu prawa międzynarodowego; w j. polskim — Gelberg, 20. Tu oparto się bezpośrednio na zbiorze KlUbcra AWC, VI, 204 n.

3

   Później klauzula taka będzie zamieszczana w postanowieniach końcowych umowy.

4

   Współcześni nie mieli wątpliwości co do restrykcyjnego sensu tej formuły. Uczestnik kongresu KlOber DGM, 284, drukuje wyrazy tites couronnies kursywą, chcąc zwrócić na to uwagę czytelnika.

5

   Często ją omawiano. Z autorów piszących wkrótce po kongresie zob. np. (Ch.) Martens GD, I, 39 n., i Garden TCD, U, 5 n.; z nowszej literatury — Deak, 181 n.; Genet, I, 266 n.; Erice y 0*Shea, I, 620 n.; Satow, 162 n.; Makowski, 31 n.; Bliszczenko i Durdicniewski, 151 n.; Hubert

6

PNT, 221 n.

7

   Zob. wyżej, s. 113 n. ⁷ Zob. wyżej, s. 119 n.

8

   Art. 1 Regulaminu. ⁷ Tekst — m. in. Gelberg, 28.

9

¹⁶    Zob. wzmianka na ten temat u Erice y CTShca, I, 621.

10

¹⁷    (G. F.) Martens PDG, już od lat osiemdziesiątych XVIII w. wprowadza podział, odpowia

11

dający przyszłemu brzmieniu regulaminu wiedeńskiego i protokołu akwizgrańskiego łącznic (wyd. I fr. 1789: 240 n.).