n (73)

106

nic większą niż pochodzenie czy ojczysty język. Jest to okres zaciężnych wojsk i za-cięźnych dyplomatów. Szczególnie często posłują w służbie obcej Włosi. Nawet w czasie wojen włoskich zdarza się, że i cesarz, i król Francji wysyłają do siebie wzajemnie właśnie Włochów. Władcy wschodni: sułtan, szach, też chętnie posługują się Włochami lub Grekami, w dużej mierze ze względów językowych. Karol V nawet w spra-wach.jojęmieckich i hiszpańskich wyprawia zrazu najchętniej Niderlandczyków, wśród których się urodził. Stanom hiszpańskim, które to oburza, musi jednak przyrzec już w r. 1523, że na posłów będzie powoływał rodowitych Hiszpanów¹¹¹.

Ale w krajach, które organizują dyplomację na nowych podstawach, nieraz jeszcze sięgnie się do cudzoziemców. Tak na początku XVII w. w Szwecji Oxens-tiema¹¹², a na początku XVIII w. w Rosji Piotr Wielki.

Są zresztą ludzie gotowi do przyjęcia każdej misji i przerzucenia się ze służby jednego władcy w służbę drugiego. Są takimi niektórzy wybitni pisarze. Wicąuefort służył na przemian-krtkn książętom niemieckim i Polsce. Zanim Grocjusz został posłem szwedzkim w Paryżu, rozważano możliwość powierzenia mu misji przez Polskę¹. Vattel wpierw zaofiarował swe usługi Prusom, a — gdy te odmówiły — Saksonii^{2 3}.

Nie ma początkowo nawet zastrzeżeń przeciw posłowaniu z ramienia obcego władcy do własnego kraju***. Do 'Aleksandra "Vł wyprawia LudwiiTXTr jego własnego synaCćśara Borgię oraz kardynała della Rovere, poprzednio legata tegoż papieża. Także Polacy bywają posłami do własnego króla⁴, np. od hospodarów mołdawskich. Od cesarza posłuje do Polski przy końcu XV w. Rafał Leszczyński, a w XVI w. Hieronim Łaski, będący w ogóle — w służbie zrazu Zapolyi, a potem Ferdynanda 1 — typem dyplomatycznego kondotiera⁵. Agentem Albrechta pruskiego przy Zygmuncie Starym jest Polak, Stanisław Bojanowski, a w 1568 r. posłuje do Zygmunta Augusta od sułtana pod nazwiskiem Ibrahim Beja poturczony Polak, Joachim Strasz⁶.

Jednakże W XVII W., naHajgratn^ ńwrzranoj riypl^maoj; bardziej zasadę, że posłcm*p5wInieńbyć poddany mtmarchyjuygy łafecigprbo-iylko on przejmie się'całkowicie jego celami^ólitycznymT Za Ludwika XIV — nie-Fran-cuzi zdarzają się już tylko na niektórych mniej ważnych placówkach w Niemczech i Włoszech⁷. Niemniej jeszcze i w XVIII w. w służbie szeregu krajów posłują cudzoziemcy⁸, nieraz grający wybitną rolę. Nadal są to szczególnie często Włosi, jak Monti, starający się z ramienia Francji osadzić na tronie polskim Leszczyńskiego, lub Lucchesini, w służbie Fryderyka Wilhelma II montujący przymierze polsko--pruskie.

Restrykcje ustawowe, pojawiające się pod koniec XVIHw.XVIII w., zastrzegają się zrcgnły tylko przeciw przyjmowaniu obywateli własnych. Holenderskie Stany Generalne w r. 1681~uzalefmlją pr^Tęoie-^^snych obywateli jako obcych posłów od zrzeczenia się przez nich immunitetów, ale w pół wieku potem (1727 r.) oświadczają, żc nie przyjmą ich „w jakimkolwiek charakterze”¹²¹. Szwecja zakazuje swoim obywatelom (też w r. 1727) nie tylko przyjmowania funkcji obcych posłów, ale także pracy w kancelarii lub w interesach obcego poselstwa „w jakimkolwiek zakresie i charakterze”¹²². A francuski Konwent Narodowy w dekrecie z dn. 27 listopada 1792 r. zastrzega się przeciw przyjmowaniu emigrantów francuskich nie tylko jako „ministrów publicznych”, lecz także jako członków ich świty, w późniejszych zaś aktach wyklucza^odj^prczcntowałuaHrfancjt-osoby-AirodzoiiejŁa granicą¹²³.

W piśmiennictwie powierzanie poselstw cudzoziemcom kwestionowane jest częściej bodaj niż w praktyce. Już Warszewicki doradza nie ufać ludziom, którzy za wynagrodzeniem gotowi są służyć dziś temu, jutro innemu panu¹²⁴. Także zdaniem Fredry posłem powinien być „indigena”¹²⁵. Na Zachodzie w podobny ton uderzają zwłaszcza autorzy piszący na użytek wielkich mocarstw, Hiszpanii, potem i Francji. Tak Marsclacr¹²⁶, a bardziej jeszcze Zuftiga. Ambasador, jego zdaniem, „ma być obywatelem (hiszp. natural) ojczyzny, która go wysyła, a to ze względu na przyrodzoną miłość, jaką odczuwa każdy dla swojej ojczyzny”¹²⁷. Dotyczy to i świty, inaczej miałby w niej ambasador na pewno szpiegów. Z Francuzów podobną tezę głosi przede wszystkim Callićres; król Francji — powiada — przyjąć może własnego poddanego chyba tylko jako posła zakonu maltańskiego¹²⁸.

Jednakże nie brak obrońców i przeciwnej tezy. Wicquefort kruszy kopię na jej rzecz na 20 aż stronach swej książki¹²⁹ — niewątpliwie pro domo sua, bo sam służy nie swojej ojczyźnie. Ale i Bynkershoek nie zastrzega się nawet przeciw powierzaniu misji poddanemu władcy przyjmującego¹³⁰, Rćal zaś uważa to za tak „niezaprzeczalne”, że holenderskie restrykcje, jego zdaniem, „odbiegają od praktyki narodów”⁹.

I Polsce zdarza się korzystać z usług cudzoziemców. W r. 1464 cudzoziemiec Antonio Marini reprezentuje Kazimierza Jagiellończyka w poselstwie, jakie wspólnie z Jerzym z Podiebradu i Maciejem Korwinem wyprawiano do Ludwika XI¹⁰. Niedługo potem florentyńczyk Filip Kallimach-Buonaccorsi, u boku wpierw Kazimierza Jagiellończyka, potem Jana Olbrachta, przyswaja Polsce szereg zdobyczy włoskiej techniki dyplomatycznej (instrukcje, szyfr)¹¹.

1

¹¹¹ (G. F.) Martcns AGV, II, 355 n. ^1,2 Sućde HAAE, 47 d.

2

^łl* K^ot*    ^1,4 Bćguelin, 45; Winiarski, VII n.

3

Mauldc, I, 362 n. i 401 n.

4

^1,4 Zob. np. Długosz, XH (t. V, 487 n. i 506); Hirschberg, 247 n.; (R.) Przeździccki DDPP, 6; Wyczańsld, 74.

5

U sułtana pojawił się on 5 razy jako poseł Zapolyi, a potem 2 razy jako poseł jego przeciw

6

nika, Ferdynanda — Hirschberg, 67 n., 106 n., 137 n., 152 n., 197 n., 282 n. i 293 n.

7

^łl" Pajewski, 49 n.; Zajączkowski, 92 n. ^1,9 Picavet, 75 n.

8

^,ł0 Zob. np. Rćal, 253; Zcllcr, n, 134 n.; Loret, 95 n.; Salis, 13 n.; Rohdcn. 96.

9

(G. F.) Martcns AGV, I, 347 i 349.    ¹¹ Tamże, II, 386 n.

¹³³ Tamże, II, 345.    ¹³⁴ Warszewicki, 40.

¹³⁵ Fredro SF, 114.    ¹²⁶ Marselaer, I, X.

¹³⁷ Zuftiga, H, f. 133 i III, f. 30.

10

^,3ł Callieres, wyd. II: I, 49 n.; II, 16.    ¹³⁹ Wicąuefort, I, XI (139 n.).

¹³⁰ Bynkershoek, XI (361).    ⁹ Rćal, 259.

11

Van6Ćck, 53 n. ¹¹ Garbacik KDP. passim.