n (74)

108

W czasach zygmuntowskich rozporządza Polska tak dobrą własną kadrą, że nie potrzebuje pomocy cudzoziemców i pojawiają się oni w polskich misjach tylko wyjątkowo¹³⁴. Za to w misjach pierwszej połowy XVII w. doliczono się 11 % cudzoziemców, przeważnie na stanowiskach królewskich „rezydentów”¹. Zdarzają się wśród nich mieszczanie, nawet żydzi². Ponieważ upatruje się w tym - nie bez _raqi — chęć uchylenia się od wglądu senatu i izby poselskiej, obaj Sasi muszą uroczyście przyrzec, że „żadne cudzoziemskie osoby” nic będą sprawowały misji jakiegokolwiek szczebla³. Królów tych obowiązuje nadto zakaz, „aby przez poselstwa miniśtrów saskich sprawy polskie nie były traktowane”⁴. Jednakże, choć to „obrażało Stany”, załatwiali posłowie sascy — rzekomo tylko okazyjnie — i sprawy polskie, a w służbie obu Augustów znalazło się też nieco Francuzów i Włochów^{5 6}. Gdy zaś trzeba było rokować z cesarzem o sojusz i o rękę Habsburżanki dla królewicza Fryderyka Augusta, sama Rada senatu wytypowała Sasa Flemminga i na po/-

się, że obcy władca — Ludwik. XIV w r. 1713, a Piotr Wielki w r. 1719^—wyraźnie żądał przysłania posła Polaka, nie Sasa⁷.

Polakom służby obcej w zasadzie nie wzbraniano. Konstytucja sejmu pacyfika-cyjnego (1736 r.) nakazała jedynie, aby ci ze szlachty, którzy przyjęli służbę u „ich-mościów posłów i ministrów cudzoziemskich”, porzucali ją na czas elekcji⁸. Nie gorszono się, że i ostatni nasz król przed wyborem pozostawał w obcej służbie.

Z kolei w gronie zaufanych Stanisława Augusta, którym powierzał on również misje dyplomatyczne, nie brak było cudzoziemców⁹. Uważał — czasem niestety nie bez racji — że właśnie na cudzoziemców może liczyć bardziej niż na Polaków. Lepiej niż Polacy znali arkana techniki dyplomatycznej i przynajmniej z królem niezawodnie korósponduwutf. Tcśirktóryś z nich zd fadz iTtoczyż nie czynili tego wtedy i Polacy? Taka, zdaje się, była swoista logika Stanisława Augusta. Wśród jego wybrańców zdarzyli się i zdecydowani szpiedzy, jak nie ustalonego pochodzenia obieżyświat Boscamp, który też w r. 1794 zawisł w Warszawie na szubienicy, i tacy, którzy w powierzonej misji nic niemal nie robili, jak Amerykanin Littlcpage, i wątpliwej uczciwości, ale przynajmniej zręczni negocjatorzy i systematyczni sprawozdawcy, jak Włosi Antici lub Corticclli, i wreszcie w pełni lojalni i rzetelni dyplomaci, jak Szwajcar Glayre. Aby przepisom polskim stało się zadość, znaczna ich część otrzymała polski indygenat.

CZY I KOBIETY?

W orszaku posłów rzadko początkowo spotyka się ich żony. Dopiero Ludwik XIV chętnie je pojmuje¹⁴⁴, a.w dr»gifli pftlmyir X^{vnj w VVJ1I}-^{w w}j*yjuż pa Enmpir sporo ambasadorskicłi źpn, określanych (chyba od Wicąueforta¹⁴⁵) jako ambassa-//n>Pc^uf>Tliniiffją dzielnie pomagać mężom nie tylko w funkcjach towarzyskich, ąje i w zbieraniu informacji. Niektóre zdobędą niemałą sławę.TT progu następnego okresu księżna Lieven, żona ambasadora rosyjskiego w Londynie, a wieloletnia przyjaciółka Metternicha, zasłynie jako faworyta króla oraz powiernica trzech premierów i dwóch ministrów spraw zagranicznych¹⁴⁷.

W Polsce jeszcze w XVII w. dwaj tylko posłowie przybyli do Warszawy z żonami¹⁴⁸: ambasador Leopolda I, hr. Schaffgotsch, i Francuz, markiz de Bethune żonaty z rodzoną siostrą królowej Marysieńki. Pani de Bethune przysparzała zresztą dworowi polskiemu niemało kłopotu, zażarcie walcząc o pierwszeństwo z siostrą króla, podkanclcrzyną Radziwiłłową.

W piśmiennictwie nierzadki jest pogląd, gadatliwość lcphi^f oraz brak tozez-nania w sprawach publicznych nic przemawiają za tym, by miały towarzyszyć posłującym mężom¹⁴⁹. Fredro, też przestrzegający przcH niedyskrecją kobiet¹⁵⁰, doradza ponadto, aby żona posła pozostawała w kraju jako... zakładniczka¹⁵¹.

Uniknąć targów i błagań radzi Kirchncr przez wysyłanie za granicę nieżonatych. Ale już Marselaer występuje z rozumowaniem przeciwnym: samotność jest tak „przykra, nieprzystojna i szkodliwa”, że nie należy odmawiać posłowi towarzystwa żony, ..aby raz utrwaliwszy swe miłosne zapały był poseł stateczniejszym i dyscyplinie domowej chwalebniej skupionym”¹⁵². Zdaniem zaś Hotmana de Villiers żona powinna towarzyszyć w każdym razie~pósIowi jadącemu w misji stałej¹⁵³. W XVII w. budzi to jeszcze zdziwienie, w XVIII w. jest już uważane za regułę¹⁵⁴.

Skoro spierano się o dopuszczenie do orszaku posła jego żony, tym bardziej musiała razić sama myśl powierzenia poselstwa kobiecie.

Tak respektowany antyk przekazał, co prawda, przykłady misji kobiecych. Najsłynniejsza była misja matki i żony Koriolana do obozu Wolsków¹⁵⁵. Renesans dorzucił dalsze dowody dyplomatycznego kunsztu kobiet. Izabella d’Este doskonale

¹⁴⁴ Picavet, 107 i 134.    ¹⁴³ Wicąuefort, I, I.

¹⁴⁶    Rćal, 38 n., uważa ten wyraz za dwuznaczny, bo mógłby określać i kobietę, która sama jest ambasadorom.

¹⁴⁷    Rohden, 232 n. ¹⁴⁸ (R.) Przeździecki DPCP, I, 193 n.

¹⁴⁹ Tak Lc Yaycr, IX; Kirchncr, jw., § 81; Krośnicki, teza 48; bardziej dialektycznie Pasąualc,

xxxra.

1    ¹⁵⁰ Fredro SF, 127.    ^,5ł Tamże, 114. /

¹⁵² Marselaer, II, XVIII. ¹⁵³ Hotman, II, § 27.

¹⁵⁴    Zob. np. Bynkershoek, XV (375).

¹⁵⁵    Przykładem tym uzasadniają np. Ayrault RIP, XXI, i Pasąuale, XX, dopuszczalność powierzania misji kobietom „w razie konieczności”.

1

¹³⁴ Wyczański, 68; Żelcwski, 121.    ¹ Czapliński, 245 n.

2

   Żyd portugalski, Jakub Abcnsur, był od r. 1695 rezydentem w Hamburgu — Namysłowski,

3

464 n. Zob. też Preyboś-Żclewski, 37 n. i (R.) Przeździecki DDR, 964 n.

4

¹³⁷    VLt VI, 21-22 i 624.    «³« Tamże, 240.

5

^,3* Skrzetuski, II, 287; Lengnich, II, 3 n.

6

   Gierowski-Leszczyński, 376 n.

7

   Tamże, 417-418.    ¹⁴³ VL, VI, 590.

8

¹⁴³ Zob. m. in. Fabre, 396 n.; Rcychman ŹPS, 40 n.; Lorct, 95 n.; Mańkowski, 38 n.; Namy

9

słowski, 472 n.; Łojek PMDH, 325 n.