n (91)

42. Paweł Działyński, poseł króla Polski Zygmunta III do królowej Anglii Elżbiety I

Według obyczajów całego niemal omawianego okresu władca przyjmuje posła w zasadzie z nakrytą głową, czasem uchyla na chwilę kapelusza przy powitaniu. Od miejscowego protokołu zależy, czy i w jakim momencie poseł odkryje głowę, a jeśli przyjmujący władca siedzi — czy, kiedy i na jakim meblu (krzesło, taboret, sofa, ławka) usiądzie i poseł. W Rzymie część audiencji spędza poseł na klęczkach i całuje papieża w pantofel.

Na dworze moskiewskim⁸⁵ bojarzy obcałowują posła, a wielki książę (car) pyta go o zdrowie jego władcy i jego samego, po czym poseł powinien zapytać o zdrowie cara. Przyjmując posła katolickiego — szczegół zanotowany w relacjach z posłuchań u Wasyla III i Iwana Groźnego — car myje rękę, którą ucałował poseł.

Szach perski w czasie audiencji wypija zdrowie władcy wysyłającego, po czym podaje puchar posłowi, aby wypił zdrowie obu władców⁸⁶.

Na dworze tureckim poseł ma odłożyć broń, przywdziać specjalny kaftan i zgodzić się, aby dwaj miejscowi dworzanie — dla bezpieczeństwa sułtana — trzymali go pod ręce, wreszcie zaś, aby pomogli mu nachylić karku i uderzyć głową o ziemię. Ceremoniał ten oburzał posłów zachodnich. Poseł Karola V, gdy mu nie przygotowano siedzenia, usiadł na własnym płaszczu, który po audiencji pozostawił, powiadając, że nie zabiera swojego krzesła⁸⁷. Hardo bronili się przed zdjęciem kołpaka i nachyleniem karku posłowie polscy: Zbaraski i Radziejowski⁸⁸. Ostro reagowali i sprzymierzeni Francuzi. Franciszek de Noailles wyrwał się trzymającym go pod ręce dworzanom⁸⁹, a w r. 1700 nie doszło w ogóle do audiencji, gdy ambasador d’Argental odmówił odłożenia szpady⁹⁰. I w Persji zdarzały się podobne incydenty. Poseł hiszpański, Garda de Silva y Figueros, odmówił ucałowania krawędzi wrót do pałacu, a poseł Iwana Groźnego, Wasilczikow, odmówił zarówno ucałowania szacha w stopę, jak wręczenia mu listu uwierzytelniającego, póki szach nie zsiądzie z konia⁹¹.

Z kolei jednak muzułmanie prześcigają się w gestach pokory, posłując do monarchów zachodnich. Poseł tatarski czołga się na klęczkach do Władysława IV i nie ośmiela się ucałować króla w rękę, a jedynie w brzeg płaszcza⁹². A poseł jednego z władców afrykańskich już na progu sali pada trzykrotnie na twarz przed Ludwikiem XIV i zakrywa oczy palcami, tak olśnił go blask króla-słońca⁹³.

Odrębnej wzmianki wymagają mowy poselskie. Posłowie tureccy, którzy początkowo ograniczają się do wręczenia sułtańskiego listu, zapewniając, że nie znają jego

⁸⁵    Z wielu relacji zob. np. Herberstcin, 124 n. i (A.) Przcździecki, V, 166 n.

⁸⁶    Wg relacji Sefera Muratowicza (1602) — Dyplomaci. Relacje staropolskie, 183.

⁸⁷    Warszewicki, 64 n. ⁸⁸ Dyplomaci. Relacje staropolskie, 205 i 330 n.

⁸⁹ Degert AP, 236.    ⁹⁰ Flassan, IV, 174 n.

⁹¹    Istorija diplomatii, wyd. fr., I, 229 (wyd. II ros. nic podaje tego incydentu).

⁹²    Warszewicki, 65, wyraża w związku z tym zdanie, żc należy stosować się do obyczajów kraju...wysyłającego i żc posłom muzułmańskim w ogóle nie powinno się np. przygotowywać krzeseł.

⁹² Flassan, III, 381 n.    —

10

S. E. Nahllk: Narodziny dyplomacji