m58

istotne znaczenie , i porównywał siebie do Sokratesa, którego „całe życie polegało na przeżywaniu samego siebie - a wdarła się w to Opatrzność i obdarzyła go wysokim miejscem w historii powszechnej”. Melancholia, którą Kierkegaard wniósł zatem jako wielki temat do historii powszechnej, wiąże się niewątpliwie z niezwykle silnym doświadczeniem związku /. ojcem, równie wielkim melan-cholikiem: melancholia syna będzie jednak nie tylko próbą pójścia do końca tego doświadczenia w całej jego ne-gatywności, lecz także wysiłkiem jego przekroczenia.

W przypadku Kierkegaarda obrazem, który powracać będzie najczęściej i ujmować istotę melancholii, także jest spojrzenie szukające odbicia - w lustrze albo w innej twarzy. Dzieje się tak na przykład w krótkiej powieści Winny? Niewinny? (ostatnia część Etapów na drodze życia), która rozważa miłosne rozstanie (echo zerwania przez Kierkegaarda zaręczyn z Reginą) jako nieunikniony skutek melancholii. W powieść tę zostało wplecionych kilka wykorzystujących motyw odbicia epizodów - będących parabolami Kierkegaardowskiej sytuacji egzystencjalnej.

Pierwszy z nich przedstawia porównanie: syn jest lustrem. w którym ojciec ogląda siebie; ojciec zaś lustrem dla syna. w którym ten widzi siebie, jakim będzie kiedyś. Niekiedy ojciec przystawał ze smutną twarzą przed synem. mówiąc doń „biedne dziecko, żyjesz w głuchej rozpaczy”. Na starość syn nauczył się w swej samotności naśladować doskonale głos ojca; nie spogląda! już w lustro, które wraz ze śmiercią ojca zniknęło, natomiast słuchał w samotności głosu własnego versus głosu ojca mówiącego: biedne dziecko, żyjesz w głuchej rozpaczy... Ojciec jest zatem dla syna lustrem jego możliwości, w którym syn odczytuje swój los, będący zarazem losem ojca, los wypowiadany głosem obcym i jednocześnie własnym; melancholia syna polega tu na zderzeniu z enigmatycznym słowem ojca, powtórzonym jakby pochodziło od niego samego. Odbicie w lustrze (jak odbicie własnych rysów na bloku (warzy ojca w rzeźbie-wielościanic Giacommcttie-go) odkrywa przed zatrwożonym synem jego podstawową możliwość, klóra jest nicością, zniewoleniem „ja”, ale też hipnotyczną pokusą.

Inny epizod, zatytułowany Możliwość, przedstawia urzędnika, który codziennie o tej samej godzinie odbywał tę samą drogę. „Kapitan statku, przyzwyczajony przechadzać się po kapitańskim mostku, na ziemi wyznacza sobie przestrzeń o tej samej długości i krąży po niej mechanicznym krokiem; podobnie czynił ów przechodzień, księgowy jak go nazywano. Doszedłszy do końca ulicy, wykonywał siłą swego przyzwyczajenia nagły półobrót, jakby wstrząsał nim dotyk prądu; stawał na baczność niczym żołnierz; znieruchomiały, wystawiał twarz do wiatru, kończył obrót, ponownie wbijał oczy w ziemię i zawracał”. W trakcie tego mechanicznego powtórzenia drogi urzędnik miał zwyczaj wpatrywać się w twarze wszystkich napotkanych dzieci; w domu oddawał się studiom nad dziedziczeniem cech fizycznych. Przyczyną takiego zachowania było nawracające wspomnienie tego, co dawno temu skryło się w niepamięci. Pewnej odległej nocy w domu schadzek księgowy poznał był „przyjemności życia”; wiele lat później zaczęła go nachodzić myśl o możliwości, żc został ojcem jakiegoś dziecka. Jednakże w żadnym kopenhaskim dziecku nie zdołał rozpoznać swych możliwych rysów i dopiero na progu śmierci „możliwość się rozproszyła”; okazała się „halucynacją”.

Halucynacja możliwości, która uniemożliwia w rzeczy samej wś/.ćIRą' ciągłość i powstrzymuje przeobrażenia mogące zajść w istnieniu, jest więc, zgodnie z naszym ulubionym motywem, uporczywym powtórzeniem nieudanego spotkania z własną twarzą, jest obezwładniającym spojrzeniem w głąb siebie, które nie przynosi własnego wizerunku, lecz zmącone odbicie, gdzie mieszają się rysy własne i nicwlasne, nie moje zawlada moim, moje wierzy w obce. Próbowaliśmy, rozpatrując psychologię'