Obraz6

5.    Fałdy dają na mapach geologicznych obraz powtarzających się warstw po obu stronach osi fałdu. W obrazie s y n k 1 i n y ku środkowi (osi synkliny) pojawiają się coraz młodsze warstwy. W części środkowej synkliny, tzw. jądrze, znajdują się warstwy najmłodsze, zaś w kierunku obu skrzydeł następują kolejno utwory coraz starsze (rys. 6.5). W synklinie stojącej upady skierowane są do środka, w pochylonej — w tym samym kierunku.

Anty klina na mapie ma obraz będący przeciwieństwem synkliny, tzn. w jądrze występują utwory najstarsze, ku skrzydłom pojawiają się warstwy I coraz to młodsze (rys. 6.5). W formie stojącej upady skierowane są na ze- 1 wnątrz, w pochylonej tak samo jak w pochylonej synklinie.

6.    Obrazy płaszczyzn uskoków rysują się na mapach jako linie prosie lub zakrzywione w zależności od rodzaju uskoku. Uskoki pionowe mają ! na mapie linię prostą bez względu na rzeźbę terenu — analogicznie jak warstwa pionowa. Obraz uskoków nachylonych zależny jest od kąta nachylenia płaszczyzny uskoku i rzeźby terenu - podobnie jak warstwa nachylona. Uskok na mapie zaznacza się zazwyczaj przesunięciem granic geologicznych wzdłuż linii uskoku. Często graniczyć mogą ze sobą utwory różnowiekowe. Utwory starsze skrzydła wiszącego graniczą bezpośrednio z utworami młodszymi skrzy- I dła zrzuconego (rys. 6.6). W ten oto prosty sposób rozpoznajemy skrzydło zrzucone i wiszące tego samego uskoku.

7. INTERPRETACJA GEOLOGICZNA MAP TOPOGRAFICZNYCH

W przypadku gdy nie posiadamy szczegółowych materiałów geologicznych] na etapie wstępnego rozpoznania terenu możemy posługiwać się mapami topi > graficznymi i planami sytuacyjno-wysokościowymi w celu ogólnego charaklc ryzowania warunków geologicznych na danym terenie.

Od map i planów wykorzystywanych w takim przypadku wymaga się do kładnego odwzorowania rzeźby terenu za pomocą poziomic (warstwie) i innych' znaków topograficznych. Ponadto przydatne są również informacje o sposobi wykorzystywania analizowanego terenu przez człowieka, rodzaju roślinności rozmieszczeniu cieków i naturalnych zbiorników wód powierzchniowych. In fot macje te zwykle przedstawiane są na mapie za pomocą różnych linii i znakó topograficznych.

llll

Przystępując do tego rodzaju pracy na mapie topograficznej lub piani sytuacyjno-wysokościowym, należy zapoznać się szczegółowo z takimi ■ l> mentami wykorzystywanego podkładu topograficznego, jak: skala, objaśnieniu położenie geograficzne terenu objętego podkładem i cięcie poziomicowe (wnli stwicowe). Wskazane jest również usytuowanie analizowanego terenu tu

stępnych mapach geologicznych, co pozwoli na ogólne zorientowanie się w budowie geologicznej.

Podstawowym elementem analizowanego podkładu topograficznego, z którego się korzysta, jest rysunek poziomicowy. Umożliwia on odczytanie elementów rzeźby terenu. Na tej podstawie odczytuje się formy geomorfologiczne.

Interpretacja analizowanej mapy topograficznej powinna zaczynać się od określania jednostek wyższego rzędu (np. wysoczyzna, dolina rzeczna itp.) do form niższego rzędu (np. poszczególne tarasy w dolinie rzecznej, starorzecza, wydmy, morena czołowa, oz itd.). Przy takim toku postępowania analizuje się ogólne pochylenie terenu na podstawie odległości między poszczególnymi warstwicami na mapie oraz ewentualnie kształt form uwidaczniający się w przebiegu poziomic.

Interpretacja geologiczna map topograficznych i planów syluacyjno-wyso-kościowych wymaga pewnego zasobu wiedzy o kształcie form geomorfologicznych w planie i charakterze rzeźby ich powierzchni.

Następnie, na podstawie ogólnej wiedzy geologicznej, należy powiązać wydzielone formy geomorfologiczne z warunkami gruntowo-wodnymi, jakie mogą w nich występować.

Dodatkową pomocą przy odczytywaniu form geomorfologicznych mogą być różnego rodzaju znaki topograficzne. Duże obszary lasu iglastego na obszarze Niżu Polskiego najczęściej wskazują na występowanie gruntów piaszczystych, niekiedy o znacznej miąższości, oraz wskazują na stosunkowo głębokie występowanie zwierciadła wód podziemnych. Tego typu obszary spotykamy m.in. na wysokich rzecznych tarasach akumulacyjnych i na obszarach pól sandrowych. Na niektórych mapach topograficznych obszary piaszczyste zaznaczone są kropkami.

[ Obszary lasów liściastych należy wiązać na ogół z występowaniem w podłożu gruntów spoistych. Gęsta zabudowa w dolinach rzecznych wskazuje na lo, iż obszar ten leży poza zasięgiem wód powodziowych, a zatem jest to Jeden z wyższych tarasów. Obszary łąk występujących w dolinach rzecznych / icguły wskazują na jeden z tarasów niskich — najczęściej na taras powodziowy lub zalewowy.

Często, zwłaszcza przy większym cięciu warstwicowym (np. 5 m), granica Iniędzy polami i łąkami wyznacza jednocześnie granicę pomiędzy następującymi po sobie tarasami.

Obszary nisko leżące i znajdujące się w dolinie rzecznej poza wałem przeciwpowodziowym najczęściej są tarasami zalewowymi, rzadziej powodziowymi.

Doliny rzeczne na obszarze Polski środkowej i północnej są wcięte w u-'Iwory czwartorzędowe, najczęściej na głębokość od 10 m do 30 m. Wyso-i zy/na morenowa leży więc przeciętnie na wysokości około 10 m—30 m ponad średni poziom wody w rzece. Przejście obszaru doliny rzecznej w wyso-

73