Obraz91

teorie mogą okazać się niepewne, czy to na skutek niedokładności obserwacji. czy niewystarczającego ich zrozumienia. O ich prawdziwości lub nieprawdziwości może ucznia przekonać dopiero działanie praktyczne, w którym te pojęcia czy prawa znalazł) swoje zastosowanie. Jest to ważna rola praktyki jako czynnika weryfikacji lub fal syfi kac j i ludzkiego poznania.

Praktyka ma również znaczenie jako źródło poznania. Wykonując działania praktyczne w celu zaspokojenia swych potrzeb człowiek jednocześnie ^ poznaje rzeczywistość. Praktyka łączy więc w sobie i bezpośredni kontakt 't z rzeczywistością, zmuszając niejako człowieka do poznawania tego. co ma zmieniać, i uogólnianie wewnętrznych zależności między rzeczami i zdarzeniami. oparte na pracy umysłu.

Jest przy tym praktyka jedynym źródłem wytworów potrzebnych człowiekowi do życia. 1 to właśnie, obok funkcji weryfikacyjnej i poznawczej, jest trzecia ważna jej funkcja. Wprawdzie przy obecnej wielkotowarowej produkcji ta funkcja praktyki nie jest tak przekonywająca, jak dawniej przy produkcji dla w^rłasnych potrzeb lub drobnotowarowej, lecz jej walory społeczne są bezspor- | ne. ma ona bowiem swoje znaczenie w' pewnych sytuacjach życiowych, przyda- i jąc się niekiedy w codziennym życiu, drobnych naprawach w sytuacjach awaryj^M nych czy przy majsterkowaniu.

Z tego. co zostało powiedziane wyżej, wynikają ważne wnioski dydakty-jj czne.

Najważniejszy wniosek dotyczy konieczności uwzględniania w procesie ^ dydaktycznym i obserwacji, i myślenia, i praktyki. Brak któregokolwiek z ty ch czynników decyduje z reguły o niepowodzeniu, stwarza bowiem uczniom zbyt duże trudności w opanowaniu materiału.

Drugi ważny wniosek wiąże się z potrzebą zachowania harmonii między j poznaniem bezpośrednim i pośrednim. Poznanie bezpośrednie człowiek zawdzięcza wiasnemu wysiłkowi w dochodzeniu do wiedzy. Może ono być' I dziełem uczonego, który dokonał odkrycia, sformułował jakieś prawo lub jakąś 1 teorię, może też być osiągnięciem dziecka, które samodzielnie, na podstawie uważnej obserwacji odkryło jakąś prawdę, potrafiło np. sobie wyjaśnić przyczyny pow'stawania wiatru. Gdyby dowiedziało się o nich z książki, miałoby miejsce wówczas poznanie pośrednie. Wiedza zdobyła własnym wysiłkiem jest bardziej przekonywająca, bardziej trwała, a przy tym ma większą wartość kształcącą: sprzyja rozwojowi zdolności i uzdolnień, zainteresowań naukowych i przekonań o tym, jaki jest świat. Wiedza pośrednia, zdobywana z różnych źródeł, wymaga mniej wysiłku, lecz jest mniej pewna i trwała. Jej ogromną zaletą jest to. że skraca czas uczenia się, umożliwiając tym samym zdobycie szerszego wykształcenia mniejszym kosztem, że umożliwia poznanie rzeczy i zdarzeń, które są niedolę-pne bezpośredniemu doświadczeniu ucznia

Szczególnie dzieci z Mas początkowych, ze względu na niewielki zasób bezpośredniego doświadczenia, potrzebują jak najwięcej okazji do zdobywania go na lekcjach i w zajęciach pozalekcyjnych. Dopiero w miarę jak wzrasta to doświadczenie w klasach wyższych, w coraz szerszym zakresie wprowadza się poznanie pośredn ie, nie rezygnując jednak nigdy z wyży ska-

nia wszelkich możliwości organizowania samodzielnej „odkrywczej” pracy uczniów oraz ich działalności wytwórczej.

Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań kształcenia

Wybieganie myślą w przód, tworzenie planów, wizji jest cechą prawdziwie ludzką. Ta właściwość zachowania człowieka ma również znaczenie dla procesu edukacji. Jak o tym wszakże świadczy krytyka szkoły w różnych krajach, nie jest ona należycie respektowana. Szczególnie często spotykamy się w szkole z brakiem chęci lub umiejętności motywowania uczniów do nauki i do tworzenia wizji własnych osiągnięć. Zamiast tego często ma miejsce zmuszanie dzieci i młodzieży do nauki pod groźbą złych ocen lub innych sankcji, co przypomina karmienie przemocą dziecka, które nie zdradza apetytu lub nawet czuje wstręt do jadła. Tymczasem, jak wskazuje doświadczenie, tylko wtedy można uczniów zmobilizować do nauki, gdy momentem wyjściowym procesu kształcenia staje się uświadomienie sobie przez nich celów j zadań kształcenia oraz wytworzenie pozytywnej motywacji do nauki.

'^Realizowane przez szkołę cele kształcenia wiążą się z przygotowywaniem młodzieży do życia w społeczeństwie^Tylko wtedy nabierają one dla uczniów realnego znaczenia, gdy związane są z konkretnymi i łatwo uchwytnymi zadań jam. jakie stawia przed nimi praca szkolna - na lekcji, w zajęciach n pozalekcyjnych, w pracy domowej, w pracy najbliższych tygodni i miesięcy. * Wyłonienie tych zadań w związku z realizacją programu kształcenia wymaga dobrej znajomości samego programu i podręczników, jak również poznania uczniów, ich jednostkowych oraz zbiorowych motywów i dążeń.

Sprawą ważną jest zastosowanie odpowiednich sposobów uświadamiania tych zadań uczniom. Można to zrobić za pośrednictwem właściwego przygotowywaniu się młodzieży do realizacji programu: gromadzenia książek, czasopism, zbiorów. notatek: można w tym celt! zorganizować wycieczkę, obejrzeć film. ilustracje, wykresy, tabele; można sporządzić gazetkę ścienną, urządzić spotkanie klasy z klasą wyższą, która uzyskała szczególnie wysokie wyniki w poprzednim toku szkolnym. Te prace przygotowawcze obejmują u dobrych nauczycieli nawet kilka pierwszych lekcji. Stosują też oni inne sposoby i środki, zależnie od potrzeby i własnej pomysłowości W toku pracy całorocznej przyjęte przez klasę i pojedynczych uczniów cele przejawiają sic w tur-tnie zadań stawianych sobie przez młodzież w związku z uczeniem się ważniejszych partii materiału. z każdą lekcją czy z każdą inną formą grupowej lub indywidualnej pracy

Jeśli te cele i zadania narzuca nauczyciel młodzieży, jej stosunek do ntch z reguły pozostaje obojętny lub niechętny i Chodzi więc o to. aby młodzież sama stopniowo przyzwyczajała się do ich formułowania, aby czuła się współodpowiedzialna za ich wykonanie, aby przeżywała ..radość dnia jutrzejszego* taka ją czeka, gdy dobrze wykona swoje zadania W ten sposób rozwija się u młodzieży poczucie społecznego zaangażowania, poczucie perspektywy. które nadaje wysiłkowi wartość pożyty wną^Perapektywa gruntownego poznania przez całą klasę wiedzy o komputerach i np. komputeryzacji szkoły. czy wiedzy z dziedziny agrotechniki i zastosowania jej na działce szkolnej, może tak samo cieszyć młodzież i zachęcać ją do wysiłku, jak perspektywa zorgamzou uma wycieczki, występu artystycznego czy wystawy prac własnych przy końcu tuku szkolnego.

Ml