Obraz60

czny niż środki zaliczone do grupy pierwszej i drugiej, które możemy nazywać środkami prostymi.

Środki proste

Bliższej charakterystyce środków prostych można poświęcić stosunkowo mniej uwagi, nie wymagają one bowiem szczególnych rekomendacji. Wchodzące w ich skład środki słowne i środki wzrokowe stosuje się bowiem w szkołach wszystkich typów, przy czym nie ma chyba przedmiotu, dla którego byłyby one czymś zbytecznym.

1.    Środki słowne. Środkom eksponującym treści werbalne, a zwłaszcza podręcznikom szkolnym, poświęcono dotychczas wiele uwagi; od czasu wynalezienia druku przez Jana Gutenberga (1492) wyraźnie wzięły one górę nad innymi środkami. Na ogół w szkolnictwie żywi się przesadną wiarę w skuteczność tych środków', toteż liczba stron podręczników i innych prac, zalecanych uczniom do samodzielnego przestudiowania, osiąga niekiedy rozmiary zbyt wygórowane. Nie jest to oczywiście ani realne, ani pożyteczne. Nauka w szkole nie polega tylko na gromadzeniu wiedzy „gotowej,”, lecz także na samodzielnym -.wytwarzaniu*" wiedzy oraz na opanowywaniu rozlicznych sprawności, na rozwijaniu zdołnościiuzdólnień, na kształtowaniu, postaw i całej osobowości uczniów.

2.    Środki wzrokowe. Proste środki wzrokpwe. obejmują grupę środ-ków zwanych popularnie pomocami naukowymi. Z fizjologiczno-psychologicz-negb punktu widzenia—jako wnęah m tego słowa znaczeniu środki oglądowe -spełniają one doniosłą rolę w procesie dydaktycznym, a mianowiciej.v i aźa ze sobą poznanie umysłowe z poznaniem zmysłowym, treść pracy naszego umysłu - z rzeczywistością. Poznanie umysłowe,' oparte naTnowir i myśleniu, ma sens o tyle, o ile jest powiązane z rzeczami i zdarzeniami. Szerzej ten wzajemny związek przedstawia rozdział o zasadach kształcenia, głównie o zasadzie poglądowości. Wynika z niego, że w procesie dydaktycznym nie może zabraknąć środków ..oglądowych”, chodzi bowiem o to, aby za słowami, których używa uczeń, jak mawiał Pawłów. ..^^faSięlrzeczywistość¹’.

Rzeczywistość ta. eksponowana w toku nauczania w postaci środków wzrokowych, może wystgpowaLw postaci bezpośredniej, poiredniej łub uogólnionej.

Postać^bezpośredniąmają-środki wizualne-wówczas. gdy występują

jakoL.

a) naturaLpjŁ-pkazy w naturalnym środowisku, np. drzewa w lesie, w sadzie i w potu. zwierzęta na łonie natury lub przynajmniej w ogrodzie zoologicznym, obiekty geograficzne czy geologiczne - w miejscu stałego kh występowania. Poznając naturalne przedmioty w ich zwykłym środowisku uczeń jes^w^sianie wytwarzać sobie najwierniejsze wyobrażenia i pojęcia o nich, może bowiemjHLtych wamnkaćWiicBwy.cjć związki«zale^o^Ljakie zachodEa między badanymi przedmiotami a ich środowiskiem. Poznaniu takiemu szca®g2Snk

sprzyjają dobrze zorganizowane wycieczki oraz indywidualnie i grupowo prowadzone obserwacje;

b)    naturalne okazy w środowisku sztucznym, np. okazy przeniesione do pracowni przedmiotowej, oglądane na wystawie czy.w muzeum;

c)    okazy spreparo w ane w postaci preparatów suchych, jak wypchane zwierzęta czy zasuszone rośliny, lub preparatów mokrych (zakonserwowane w odpowiednich płynach) oraz preparatów mikroskopowych.

Postać p o średnią przyjmują, środki wzrokowe wówczas, gdy przedstawiają rzeczywistość w postacią

a)    modeli, to jest środków zastępczych możliwie wiernie uzmysławiających przedmioty rzeczywiste. Modele stosuje się, wówczas, gdy chcemy przed-stawić rzeczywistość w zmniejszeniu, może to być np. model (makieta) dzielnicy miejskiej, osady, fabryki, domu, maszyny, lub też, gdy nie dysponujemy naturalnym okazem lecz jego wierną lub sztuczną reprodukcją, wyobrażającą np. części organizmu ludzkiego, zwierząt i roślin, części kosztownych mechanizmów itp.;

b)    obrazów, a więc tworów płaskich, które apelują wyłącznie do wzroku, podczas gdy wyżej wymienione środki mogły również być badane przy użyciu innych analizatorów, mogły też być przedmiotem manipulacji.

Środki wzrokowe o charakterze uogólniającym stosuje się w szkołach w zależności od poziomu uczniów i charakteru przedmiotu nauczania. Im wyższa klasa, tym częściej uczniowie mogą się nimi posługiwąć,xb<2Ć w niektórych "przedmiotach, jak np. w matematyce, mogą się one pojawiać już w początkowym stadium naukiTSrodki te.ofrejmnjPa:

a)    znaki symbolizujące umowne treści. np._znaki drogowe czy symbole matematyczne:

b)    mapy, które przedstawiają rzeczywistość za pomocą umownych znaków wizualnych;

c)    modele cybernetyczne, przedgawiając^w sposób umowny stosunki między informacjami, decyzjami i działaniami;

d)    schematy, wykresy i diagramy.

Wszystkie wymienione tu środki wizualne, podobnie jak środki słowne, są łatwe w użyciu, nic wymagają ani maszyn, ani urządzeń elektrotechnicznych czy wręcz elcktrosicznych, Jednakie i te środki stale są unowocześniane: z roku na rok pisze się coraz lepsze podręczniki, dla prowadzenia notatek z prac drukowanych wprowadza się segregatory, książki zańamają «e » mikrofilmy, odczytywane za pomocą urządzenia zwanego czytnikiem: nowoczesny przemysł nadaje pomocom wizualnym coraz wyższą jakość, m. in wykorzystując m—rriafy jyrttiyn-ne. Nawet tablica, najbardziej tradycyjny rekwizyt nauczania zbiorowego, zaczęła ulegać gwałtownym przeobrażeniom. Najpierw pojawiły się więc tablice flanelowe, pozwalające na swobodne przyczepianie i przesuwanie odpowiednio przygotowanych elementów. Następnie zaczęto wprowadzać tablice magnetyczne, na których swobodnie można unaesaczaJekmenty wizualne z wbudowanymi w nie płytami z Wachy stalowej. Z kolei przystąpiono do pnwhihcji grafoskopó w^. pozwalających wykładowcy eksponować teksty pisane, rysunki, przedmioty lob przygotowane uprzednio foliogramy — bez odrywania się od katedry czy stola - a uczwwjai walóec ich obrazy na ekranie — w barwach naturalnych i w odpowiednim powiększeniu Mazzełac,

9 WftiteaKtaónyitofcnłtfart—1e Mzywyjc rwataw y»iaŁ —» Se fotaitow aoąpattarr

wać eie lyfco pismo, lecz takie drak. srały, lysanfci a> aewet eUteZy pm*aue*e

279