Obraz17

IMMejscMie szaos oświatowych uczniów szkół wiejskich oraz „stygnięcie ich aspiracji” do nauki w sabatach średnich i wyższych.

Drugim -obok badań - źródłem nowych informacji może być działalność racjonalizatorska lub innowacyjna, podejmowana przez poszczególnych nauczycieli, bądź przez całe szkoły.

Wytwarzane przez szkoły czy placówki naukowe informacje, dotyczące zarówno mechanizmów funkcjonowania systemu szkolnego i pomysłów co do jego ulepszania, jak wszelkich braków systemu i jego niepowodzeń, spełniają swą rolę melioracyjną tylko wtedy, gdy funkcjonują dobrze utorowane drogi ich przepływu od placówek naukowych do władz kierujących systemem szkolnictwa, jak i do samych szkół oraz do pojedynczych nauczycieli. Odpowiednio wysele-kcjowana część tych informacji może docierać i do wychowanków, głównie za pośrednictwem czasopism, książek, radia i telewizji.

Tą samą drogą, ale w odwrotnym kierunku - niestety, daleko rzadziej -wędrują informacje wytwarzane w szkołach, głównie o pomysłach racjonalizatorskich i nowatorskich, aby po przejściu przez „filtr” instytucji naukowych oraz kierownictwa systemu mogły dotrzeć do wielu szkół i tam znaleźć swoje zastosowanie. Przykładem akcji tego rodzaju są tzw. odczyty pedagogiczne, gromadzące co rok, dwa, opisy twórczych poczynań nauczycielskich, które po konkursach wojewódzkich i centralnych upowszechnia się w całym kraju. Innym przykładem mogą być czasopisma pedagogiczne, zwłaszcza zajmujące się innowacjami szkolnymi.

Przepływ informacji od organów sterowniczych do wykonawczych nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem realizacji celów całego systemu. Tą drogą kursują więc zarządzenia centralnej administracji oświatowej, jak zarządzenia władz szczebli pośrednich oraz zarządzenia dyrekcji samych szkół. Nie zawsze jednak zarządzenia mają moc uzdrawiającą. Często przecież się zdarza, iż nadmiar zarządzeń oraz trudne do uniknięcia w nich sprzeczności wytwarzają tzw. szum informacyjny, który raczej zakłóca tok czynności wykonawczych niż go usprawnia. Mówiąc zatem o przepływie informacji _od góry do dołu”, trzeba mieć przede wszystkim na uwadze zdolność władz szkolnych do wprowadzania właściwych korekt w zakresie własnych kompetencji. Stałe podnoszenie poziomu tych kompetencji idzie na ogół w parze z podnoszeniem poziomu kompetencji kadry nauczycielskiej i wzrostem zaufania do jej własnych możliwości. Chodzi o to. że nadmierne skrępowanie swobody nauczyciela przez narzucanie mu gotowych wzorów postępowania nie tylko w znacznym stopniu eliminuje jego zdolności twórcze. lecz także osłabia jego wysiłek. Może on bowiem zakładać, te odpowiedzialność za wyniki spada na tego, kto zbyt krępujące przepisy ustanowił.

To wszystko, co zostało powiedziane o optymalizacji dynamicznej, ma również znaczenie dla weryfikacji systemu kształcenia. Zarówno działalność placówek naukowych, jak sprawne funkcjonowanie informacji w obu kierunkach to czynniki służące zarazem stałej kontroli i ocenie funkcjonowania systemu. Powstaje zatem pytanie, czy w związku z tym potrzebne są dodatkowe czynności o charakterze weryfikującym?

Na to pytanie słuszne wydaje się danie odpowiedzi twierdzącej, głównie dlatego, że funkcje weryfikacyjne czynności wyżej omówionych są niejako wtórne, a symptomy przez nie ujęte odnoszą się do objawów pośrednich funkcjonowania systemu. Chociaż i te pośrednie objawy mają swoją wymowę,

niezbędne jest wszakże wprowadzenie do systemu mechanizmów samoregulacji i samoadaptacji w postaci czynności badających bezpośrednio efekty funkcjonowania systemu kształcenia szkolnego.

Do form weryfikacji bezpośredniej zalicza się:

-    systematyczne sprawdzanie efektów procesu kształcenia-wy chowania, dokonywane przez kadrę nauczycielską w toku codziennych zajęć;

-    kontrolę sporadyczną przeprowadzaną przez nauczyciela danego przedmiotu lub przez jego zwierzchników po opracowaniu większych partii materiału, odpowiednich działów programowych lub przy końcu roku szkolnego;

-    egzaminy;

-    badanie osiągnięć szkolnych, realizowane przez placówki naukowe z zachowaniem odpowiednich rygorów badawczych.

Zagadnienie efektywności pracy szkolnej

Wymienione metody służą sprawdzaniu wydajności bądź efektywności pracy szkolnej. Gdy mowao wydajności pracy, trzeba odwołać się do prakseologii. Dwaj wybitni prakseolodzy: Tadeusz Kotarbiński i Jan Zieleniewski określili ją w sposób następujący: „Pracować bardziej wydajnie to - w tym samym czasie, wysiłkiem tej samej liczby pracujących - wytwarzać więcej dóbr (świadczyć więcej usług) w tym samym stopniu przydatnych do zamierzonych celów”¹. Oprócz czasu pracy na wydajność wpływ mają również kwalifikacje, jak też intensywność pracy, na ogół wszakże czynników tych nie bierze się pod uwagę przy mierzeniu wydajności pracy. Ponieważ ogół nauczycieli i uczniów danych klas ma do pewnego stopnia wyrównane kwalifikacje, jak też pracuje ze zbliżoną do pewnego stopnia intensywnością, czas pracy, jako czynnik najłatwiej poddający się pomiarowi, zwykle czyni się miarą wy dajności W tym znaczeniu Zieleniewski (1964. s. 241) w \ da j rość pracy traktuje jako stosunek „między produktem pracy w jakiś sposób zmierzonym a sumą czasów pracy ludzi zatrudnionych przy jego wytworzeniu".

Znacznie częściej niż termin „wydajność" pojawia się w dydaktyce od dłuższego czasu termin „efektywność" . Znalazł się on w tytułach paru książek. np.Cz. Kupisie* icza O efektywności nauczama prMe-mo* t ?r> - 1960), K. fenka Pomiar efektywności kształcenia w szkołę wyższej (1980) czy B. Źecbowskiey Efektywność pracy nauczyciela (1982). Wielu autorów polskich i obcych próbowało bliżej określić znaczenie tego terminu, lecz dotychczasowe wyniki, które K. Denek i B. Żechowska dość szczegółowo przedstawiają, okazują się całkiem rozbieżne. Niektórzy z tych autorów utożsamiają pojęcie efektywności z pojęciem skuteczności, przed czym inni się bronią

Twórca prakseologii lapidarnie okitłR skuteczność mtacpujący stewy: Jtauuinu nazwiemy (akie działanie, które prowadzi do skutku zuuerzoaego jato cef {Kotsrbtósld, 1955. s. 115). Ponieważ efekty wnofć nate być tytko rauMnem daabnu ctkmtpu monm przyjąć te pod tym względem istnieje zbieżność znaczeniowa obu imnmfr* Mukk oprócz ttgp efektywności przypisuje się kilka innych atrybutów. Między iuoyni - oprócz caam - i trwatae

1

T. Kotarfeiriskii J. ZtcfciiiewsJa. ByripMkjnRy JarfaWi*" IWluli ft

3*3