Obraz1

I

OdXVI w. weszła w użycie odmiana współczesna:jestem, festes', jest, jesteśmy, jesteście, są.

§ 161. Powstanie polskiej koniugacji -m, -sz. Koniugacja-ra, -sz {czytam, czytasz; umiem, umiesz) w języku prasłowiańskim nie istniała. Jest ona wytworem polskim. Czasowniki typu czyta-m, czyta-sz; gra--m, grasz; rozumie-m, rozumiesz należały pierwotnie do koniugacji -jo-//-je- i miały następującą odmianę:

osoba	liczba pojedyncza		liczba mnoga
1.	ćita-j-Q	ume-j-q	ćita-je-mi.	ume-j e-nrb
2.	cita-je-śb	ume-j e-śb	ćita-je-te	ume-j e-te
3.	ćita-je-tb	ume-j e-tb	ćita-j-Qtb	ume-j-ętb

Czasowniki tego typu zachowały odziedziczoną odmianę do XV w. W zabytkach staropolskich z XIV i XV w. trafiają się formy: chowaje "chowa\ powiadaj ę ‘powiadam\ wylewają ‘wylewam\ przysięgaj esz ‘przysięgasz’ itp.

W języku polskim w czasownikach tego typu doszło do następujących zmian:

1) Grupy -aje-, -eje- ściągnęły się w -a-, -enp.: citajeśb ^ czytajesz ^ czytasz, umejeśb ^ umiejesz ^ umiesz (por. § 60.3) we wszystkich formach z wyjątkiem 1. os. l.p. i 3. os. l.mn.

T)    w^wwadzowo do l. os, A.p.

3^    CoCoowk^cmsowuików atematycz-

nych-m ^ *-mb (z czasowników dam, jeśm, jem, wiem).

W ten sposób doszło do przesunięcia pewnych czasowników z koniugacji -jo- //-je- do koniugacji atematycznej. Najczęściej były to czasowniki, które przed przyrostkiem -je- miały -a- lub -e-, np.: czytujesz ^ czytasz, zna-je-sz ^ znasz, umie-je-sz ^ umiesz.

Przedstawionym zmianom nie ulegały natomiast czasowniki, które pod względem słowotwórczym stanowią formacje przedrostkowe od znać, np.:

poznać - poznaję, poznajesz    uznać - uznaję, uznajesz

wyznać - wyznaję, wyznajesz    zaznać - zaznaję, zaznajesz

Ściągnięcia nie przeprowadziły również niektóre inne czasowniki, np.: grzać - grzeję, grzejesz, łajać - łaję, łajesz i in.

143