Obraz4 2

4 Budżet państwa - aspekty teoretyczne

Bud/ct państwa jest kategorią historyczną Powstał na pewnym etapie rozwoje Społeczno-gospodarczego O jego powstaniu zadecydowały następujące zjawiska i przesłanki

-    rozwój stosunków towarowo-pieniężnych.

-    wydzielenie z majątku panującego majątku państwa.

-    rozwój parlamentaryzmu.

-    rozwój funkcji państwa,

-    rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych

Powstanie budżetu państwa było możliwe w warunkach funkcjonowania towarów i pieniądza Jest to fakt oczywisty. Także oczywistą przesłanką powitana bud/etu państwa był rozwój funkcji publicznych i społecznych państwa, takich jak organizowanie szkół, ochrony zdrowia, ubezpieczeń społecznych itp. Obok tych procesów istotne znaczenie dla utworzenia budżetu państwa miało powstanie gospodarki publicznej. Wiązało się to z wyodrębnieniem z majątku panującego majątku publicznego. Należy podkreślić, że w Polsce ten proces dokonał się relatywnie wcześnie. Nastąpiło to podczas obrad sejmu w Piotrkowie w 1504 r.¹⁹. Nieco wcześniej, bo w XIV w., proces ten dokonał się we Francji. W tej sytuacji rola parlamentu w procesie tworzenia budżetu państwa jest oczywista.

Powstanie i rozwój parlamentaryzmu umożliwił)-, z jednej strony, utworze-me majątku państwowego, z drugiej zaś nakładanie ciężarów podatkowych oraz sprzyjały obiektywizacji działań w tym zakresie. Wyrazem tego było przyjęcie w 1741 r. przez sejm ustawy, która wymagała jednomyślności parlamentu w spawach nakładania nowych podatków lub podnoszenia już istniejących. Dokonując pewnego przejścia w chronologii zjawisk związanych z powstaniem i funkcjonowaniem budżetu państwa, należy wskazać, że jego dalszy rozwój ściśle wiąże się z rozwojem funkcji państwa. Już za czasów merkantylizmu państwo zaczęło wykorzystywać instrumenty fiskalne (cła) do realizacji celów gospodarczych. Polegały one. zgodnie z poglądami merkantylistów, na ochro-nie gospodarki rodzinnej Nasilenie interwencji państwa w sprawy gospodarki Myto po kryzysie lat 30. (1929-1933). Powstała wówczas opracowana przez JM. Keynesa jakże oryginalna teoria interwencjonizmu. Istotą jej jest oddziaływane na sytuację gospodarczą za sprawą instrumentów finansowych i wydatkówpublicznych realizowanych przez budżet. W latach 80. XX w. znaczenie teoni interwencyjnych zmalało. Pojawiły się tendencje do ograniczania roli

** *fcu*.fł— pWŁrwu .opc*t

państwa w gospodarce. Poglądy te spowodowały lakzc ogrumc/cnic roli bu-dtetu w sprawach gospodarczych i społecznych. Na podstawie doAwtadczenia ostatnich lat zauwaZa się przeniesienie akcentów bezpośredniej interwencji państwa za pomocą podatków, opłat, subwencji, dotacji, a zatem dochodów i wydatków budżetu państwa, na rzecz wykorzystania w tym celu instrumentów polityki monetarnej.

Na zakończenie tego skrótowego ujęcia genezy i rozwoju budżetu państwa należy podkreślić znaczenie w tych procesach spraw integracyjnych. Rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych, a takie finansowych stwarza nowe warunki do rozwoju budżetów państw. Chodzi tu głównie o kształtowanie wydatków na rzecz pomocy publicznej państwa dla niektórych działów gospodarki. Zainteresowanie się ponadnarodowych instytucji problemami wydatków budżetowych poszczególnych państw jest wyrazem zapewnienia takich samych warunków konkurencji dla przedsiębiorstw działających w jednolitym ugrupowaniu gospodarczym, np. UH.

4.1. Definicja budżetu państwa oraz podstawy prawne gospodarki budżetowej

Budżet jest planem finansowym państwa, zestawiającym dochody i wydatki w roku kalendarzowym, uchwalanym w formie ustawy określającej źródła dochodów i rodzaje wydatków.

Funkcjonowanie budżetu państwa jest zdeterminowane przepisami prawnymi. które są zawarte w:

—    Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

—    ustawie o finansach publicznych.

—    ustawach budżetowych.

—    ustawach podatkowych.

—    ustawach okołobudżetowych.

Konstytucja RP zawiera podstawowe zasady gospodarki budżetowej oraz

określa harmonogram prac związanych z przygotowywaniem i uchwalaniem budżetu. Zgodnie z przepisami Konstytucji RP. inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Parlament nie może uchwalić większego deficytu niż przewidziany jest w projekcie ustawy budżetowej. Należy jednakże podkreślić, że parlament ma nieograniczone możliwości, jeśli chodzi o proponowanie zwiększania dochodów i wydatków. A zatem przepis ten jest okazją dla parlamentarzystów, aby forsować własna wizję budżetu. Przepisy Konstytucji RP zabraniają pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie pożyczek w NBP, przewidują także realizację