Obraz"6

27. Prawda historyczna i racja stanu

Aby następne pokolenia miały obraz chwalebnych obyczajów

1480 — Jan Długosz redaguje do samej śmierci swoje Roc^m

Za życia Jana Długosza (1415 1480) Królestwo Polskie dochodziło do szczytu swojej potęgi. Już przystępując do pisania łacińskiej historii (1455) bez wielkiej przesady mógł o niej mó\\\ i pisać: Roczniki Sławnego Królestwa Polskiego. Nie musiał przy tym wspierać się legendami z zamierzchłej przeszłości, ponieważ jego czasy rzuciły na ojczyznę wystarczająco dużo blasku. W bitwie grunwaldzkiej zasłużył się jego ojciec, zaś stryj odprawiał msze na polu tamtej bitwy. Sam Jan, w 1. 1431 1455 sekretarz kanclera Zbigniewa Oleśnickiego, był świadkiem sprawowania przezeń faktycznej władzy w państwie, kiedy następca Władysława (zm. 1434). protoplasty rodu Jagiellonów, był nieletni, i zginął młodo pod Wam$ (1444). Następnie Długosz, już w służbie nowego króla Kazimiera Jagiellończyka (panował 1447 1492), pełnił misje dyplomatyczne, z których najważniejszą było przygotowanie aktu pokoju toruńskiego (1466). Polska odzyskiwała zachodnią część terytorium państw krzyżackiego (Prusy Królewskie).

Ksiądz kanonik krakowski, jakiś czas kanclerz tamtejszej kapituły, był także dobrze wprowadzony w sprawy Kościoła i archiwa. Miał zatem bardzo dobre przygotowanie i warunki doprae) dziejopisarskiej. Równoległe z Rocznikami napisał szereg opraco\ źródłowych dotyczących inwentaryzacji dóbr kościelnych i P^rofjj pograł ii (szczegółowe katalogi biskupów kilku diecezji). ^^ronia^ i studiował dokumenty, poszukiwał wiadomości w zbiorach PO^-'

granicznych, latami porządkując materiały, które następnie ¹ .narracyjnie. Byl naukowo metodyczny i krytyczny wobec '^aczkolwiek przyznawał, ze niekiedy opierał się na golosłow-

MWicrdzcniach lub wręcz domysłach.

• \V początkowych partiach kroniki, kiedy musi ustosunkować , jo braku źródeł pisanych, dzieli się swoim rozczarowaniem do ;wnych władców Polski, którzy zaniedbali obowiązku utrwalenia _w piśmie swoich czynów. „To wielkie zaniedbanie dziejów trwa Polaków do dnia dzisiejszego” dodaje i tłumaczy:

Zwyczaj spisywania roczników nic byl i nic jest rzeczą przypadkową ani ^ ale bardzo użyteczną i potrzebną dla rozwoju ludzkiego, aby mianowicie poszły wiek i następne pokolenia miały obraz dobrych książąt i bohaterów, chwa-tfnułi obyczajów, czynów i cnót. i by się do owych stosowały, a wiedząc, że źli „Boga i ludzi w nienawiści, unikały mogącej ich ścigać za grobem hańby i przc-Ifoistwa. Żadna tez cnota bądź to wojenna, bądź domowa nic była nigdy tak wielka i głośna, aby długo trwać mogła w pamięci bez przekazania jej potomnym w fromie pijanej, lecz jakikolw iek czyn bohaterski czy cnota uchodzą za słabe i ułomne, gdyby nic ujawnili ich pisarze, którzy wyznaczają im właściwe miejsce, przydając Wasku sprawom pokojowym i wojennym. (PJD s. 67)

Obowiązki i funkcje historyka są zatem wciąż umoralniająee, parenetyczne: trzeba przekazywać pozytywne wzory ku zbudowaniu potomnych, o złych zaś także wspominać ku przestrodze, aby wszyscy źli wiedzieli, że nie unikną niesławy.

Jeśli porównamy koncepcję Długosza z tym, do czego doszło kronikarstwo pod piórem Piotra z Byczyny, uznamy ją za konserwatywną, czy wręcz przestarzałą. Kanonik brzeski, autor knmiki książąt polskich (ok. 1380. dalej KKP) nie tylko przekształca model władcy, wychwalając jego oszczędność (właśnie nie hojność, która była wcześniej chlubą królów), ale porzuca niekiedy państwowy punkt widzenia i bez żenady spisuje trywialne anegdotki o książętach: ten zmarł z przejedzenia, ów robił głupie żarty z przekupek na targu, czy był zapalonym piwoszem, albo

go wyśmiewali za kiepską niemczyznę.....Do poważnego dzieła,

_jakim była KKP w licznych anegdotach wlewa się szerokim nurtem opinia publiczna nic ustrojona w retorykę” (Kiirbis 1977, s 38) czy może już nabierająca smaku w negatywnej retoryce, bez której nie ma polityki.

367