Obraz (11)(2)

więc on się zaczyna garnąć do pieniędzy, składa grosik do grosika, pomafutku oszczędza, zapracowuje się, a zbiera pieniądze. Czy ty nie myślisz, że

taki człowiek posadzi wtedy na tym tronie u siebie pierwiastek pożądliwości i chciwości i zrobi z niego w sobie wielkiego króla z tiarą na głowie, z łańcuchem na szyi i z krzywą szablą u pasa 8

-    Ja tak myślę - powiada.

D - A pierwiastek myśli i pierwiastek temperamentu, sądzę, że na ziemi po obu stronach tamtego posadzi i do ulegania zmusi. Jednemu nie pozwoli wyrachowywać ani rozpatrywać niczego innego, jak tylko to, skąd by się to mogło z małych pieniędzy zrobić większe, a drugiemu nie da podziwiać ani czcić niczego innego, jak tylko bogactwo i ludzi bogatych, i mleć swą ambicję nie w czym innym, jak tylko w zdobywaniu pieniędzy, albo jeżeli coś innego do tego celu prowadzi.

-    N i e ma - powiedział - innej przemiany tak szybkiej i tak gwałtownej młodego człowieka ambitnego na chciwca.

E - A czy to jest - dodałem - typ oligarchiczny?

-    No on się zmienił. Był przedtem podobny do tego ustroju, z którego się zrobiła oligarchia.

-    Więc popatrzmy, czy jest teraz do niej podobny.

-    Popatrzmy.

IX - Nieprawdaż, p r z e de wszystkim przez to przywiązywanie najwyższej wartości do pieniądza, byłby podobny?

554 - Jakżeby nie?

-1 przez to, że jest oszczędny i pracowity, i tyiko zupełnie nieodparte potrzeby swoje zaspokaja, a na inne wydatki sobie nie pozwala, poskramia wszelkie swoje inne żądze jako głupie 9

-    Tak jest.

B - W ogóle brudas jest - dodałem - i na wszystkim chce zarabiać; to jest 8

W duszy jednostki ludzkiej może się też dokonać przemiana analogiczna. Ambicja może w niej ustąpić dominującego miejsca chciwości, jeżeli ustrój państwa daje pierwszeństwo ludziom bogatym. Obrazowo przedstawia chciwość w postaci króla perskiego. Rozum i temperament uosobione również i uzależnione od człowieka i nakłonione, żeby słuchały jego chciwości. Ta przenośnia ma dużą słabą stronę : zakłada u tego człowieka jeszcze jeden rozum i temperament, dzięki którym on wymienione władze swojej duszy organizuje. To samo wypadłoby prościej bez przenośni. Ale nie byłoby tak ładnie.

9

Człowiek podobny do oligarchii jest przede wszystkim chciwy i pozbawiony kultury duchowej.

A w głębi duszy skłonny do zbrodni, choć stara się nad swymi skłonnościami przestępczymi panować, aby zachować pozory przyzwoitości. Kradnie, gdzie może. N i e ekspensuje się dla honorów, oszczędza i dusi grosz do grosza - mały, chciwy, nędzny dorobkiewicz. 554 B Księga VIII 263 człowiek, który robi majątek. Pospólstwo przecież właśnie chwali takich.

Czy nie to by był typ na modłę takiego ustroju?

-    Mnie się - powiada - tak wydaje. Pieniądze w najwyższej cenie i u państwa, i u takiego człowieka.

-    Ja nie sądzę też - dodałem - żeby się caki interesował wykształceniem, kulturą.