Obraz (18) 3

XXXVI UTWORY RELIGIJNE

\ jest modlitwą ustną połączoną z rozmyślaniem i to połączenie jest warunkiem koniecznym.

Kompozycja utworu Kochowskiego odpowiada ściśle kompo-\ zycji różańca. Trzy części: radosna, bolesna i chwalebna, składają się każda z pięciu tajemnic. Każda tajemnica rozważana jest w 12 strofach sześciowersowych, z których po pierwszej następuje wyodrębniona innym krojem czcionki wskazówka: Ojcze nasz, po ostatniej — Chwała Ojcu, po środkowych — Zdrowaś Maryja. Otrzymujemy więc 150 Zdrowaś, 15 Ojcze nasz i 15 Chwała Ojcu, jak w różańcu. Należy przypuszczać, że utwór miał być pomocą dla członków bractw różańcowych (bardzo wówczas rozpowszechnionych, krzewionych zarówno przez dominikanów, jak i I jezuitów⁶²) w poprawnym odmawianiu tej modlitwy. Tekst poe-| tycki stanowi część medytacyjną modlitwy, stąd zmieszanie róż-

|.....nych form lirycznych z elementami epickiej opowieści, stąd także

„krótki dystans” podmiotu wobec przedstawianych wydarzeń. Modlitewne przeznaczenie utworu potwierdza prozaiczne Ofiarowanie, tj, dedykacja Różańca Matce Boskiej. Do Różańca dołączył Kochowski przekłady hymnów św. Bonawentury i św. Bernarda oraz epigramatów maryjnych nie ustalonego autorstwa. Można sądzić, że epigramaty te są zalążkiem Ogrodu panieńskiego.

Wiersze religijne w „Niepróżnującym próżnowaniu” (1674).

,Utwory.religijne^Cpolskie i łacińskie) umieścił poeta w II księdze liryków (z nielicznymi wyjątkami), podkreślając odrębny charakter tej części ponowieniem dedykacji; tym razem jest to Ofiarowanie poesim polskiej Najświętszej Pannie Maryjej (Lir. II, 1; zob. wybór). W księgach I i V znalazły się uaktualniające .parafrazy psalmjęTne, \vlitórychpoeta odnosi tekst Psalmu Dawidowego do bieżących^wydarżeń w^Polścelwojny z^^wSiamiT-Turkami). Są Toparafrazy substylucjyne, tj.^ podstawiające Sarmatów w miejsce biblijnego Izraela, redukujące ^mia^ pótrzeby biblijne motywy

lub wprowadzające dodatkowe (ampiifikacja), konieczne dla UNlanowltMiia nowego sensu pierwowzoru. Ponadto, zwłaszcza W k*lędzc V, znajdujemy kilka utworów mieszczących się na

afliiiic/ti liryki patriotycznej i religijnej. Zauważmy, że ponad iwn tekstów to utwory maryjne.

W liryce religijnej Kochowski nawiązuje do dwu tradycji: hlhiynej oraz pieśni popularnych, często nowiniarskich, drukowa-nyi'h wYYIPwieku w dwio lub czterokartkowych ulotkach, sprzedawanych przez przekupniów na jarmarkach i odpustach. Sięgnięcie do tych wzorów umożliwia poecie wykorzystanie tradycji rodzimej. Można zresztą zauważyć zróżnicowanie tematyczne tekstów zorientowanych na obie te tradycje. W kręgu fiibtii powstają utwory traktujące o losie jednostki i zbiorowości ujmowanych w kategoriach egzystencjalnych i historiozoficznych, tradycja rodzima zaważyła głównie na utworach mieszczących się w kręgu wydarzeń bieżących i codzienności.

Na szczególną uwagę zasługuje cykl siedmiu psalmów Do pokuty mającego się człowieka (Lir li, '3 97nJrżedstawiający sytuację człowieka w-iwiecie. stosunek jednostki do siebie, życia, /śmierci i Boga. Psalmy pokutne mają w tradycji chrześcijańskiej wyjątkowe miejsce. Nie tylko wchodzą do liturgii wielkopostnej i stanowią ważną część obrzędów żałobnych, ale od pierwszych wieków chrześcijaństwa uważane były za istotny element indywidualnej modlitwy wiernych.

W poezji polskiej oprócz parafraz wykształcił się swoisty typ liryki, związanej z psalmami tylko ogólnym podobieństwem postawy podmiotu wypowiadającego wobec Boga i tematu, jakim jest życie jednostki. Utwory te powtarzały niekiedy motywy czerpane z psalmów, kojarząc je z wątkami Księgi Hioba i pozabiblijną topiką marności świata. Takie wiersze, nawiązujące ogólnie do psalmów pokutnych, ale nie tworzące cyklu, odnajdujemy w poezji Sebastiana Grabowieckiego⁶³. W wieku XVII

A. Litwornia, Sebastian Grabowiecki, Wrocław 1976, s. 123.