Obraz (222)

--I

486 Wersyfikacja

0    szyby| deszcz dzwoni,+deszcz dzwoni J jesienny

1    pluszcze) jednaki;fmiarowy,) meznfioiw»

Dżdżu krople) padają+i tłuką [ w me okno...

(L. Staff, Deszcz J

Jest to fragment o toku amfibrachicznym, dierezowanym, w rym układ intonacyjno-zdaniowy pokrywa się ze strukturą w Dzięki temu ujawniły się tu charakterystyczne cechy tego toku, a nowicie zgodność z najczęstszymi rozmiarami polskich słów (dla jest to tak naturalny rytm mowy polskiej) oraz osiągnięta prz właściwość równowaga i spokój wypowiedzi. Bardziej dynamiczft krótsze rozmiary, o czym może przekonać następujący przy"

Figlarka — ] pustotka ---f -—

I groźna, i i słodka ------1------

Drapieżna [ ptaszyna--'---{------

Dziewczyna.    -----

(W. Anczyc, Drapieim

Z zupełnie odmienną problematyką spotykamy się przy jambf (z gr. iambos, od iapto . zabrzmieć, zacząć tańczyć). Oksytoni; schemat tej stopy (—^L) utrudnia używanie jej w języku poi w dierezowanej postaci. Ze zrozumiałych względów w toku jam nym wzrasta rola cezury i w miejsce kataleksy mamy do czyni z hiperkataleksą:

1--I

Obro ) na słabjnie, nadcljo|dzi śmiejrć: żołdaj^Tbagjniet w robo|czą pierś.

Wspomniana niezgodność z rozczłonkowaniem zestrojów akcento-ych może prowadzić do zagubienia się zamierzonego rytmu, który tedy przekształca się w inny, rip.:

Pamiętasz, droga,+ te jesienne zmierzchy,

Gdy wieczór z wolna+rniejskąli^

(A. Oppman, Ofiarowanie)

Miał to być pentametr, wzorowany na antycznym i dlatego winien iieć on następujący schemat:

-l~-H ■— l-—-1-

|c antykadencja wewnątrz drugiej stopy pierwszego wersu, śred-iówka w trzeciej i w dodatku hiperkataleksa w klauzuli doprowa-ziły do tego, że jamby uległy zatarciu i pomimo prawidłowego dla tej opy rozłożenia akcentów, czytamy te wersy jako amfibrachy w na-, łosie i następujące po nich tetrapodie trocheiczne:

---_h_r——j_r—

— ---I-2-—+ -Ł--|---|---

Przykład ten winien wzmóc naszą czujność przy analizowaniu tworów, by niezależnie od wyniku osiągniętego przez poetę, nie rzeoczyć jego intencji. W celu uniknięcia tego rodzaju pomyłek nsuje się oksytoniczne zakończenie w klauzuli (przy jambach i ana-stach), które przez swój ostry spadek zwraca uwagę czytelnika na aściwy tok rytmiczny:

Pochwal | ne hym | ny nuć,--— [--— | ^f—

Spowi i cia gro | bów zrzuć,--^f— j--~ [--

Świadec | two złóż,     —    j--— ]——

(T. Lenartowicz, Śpiew na cześć 25 lutego 1861 r. w Warszawie)

W jambicznych wersach o dłuższych rozmiarach stosuje się na-jjtmiast zasadę wprowadzenia męskiej średniówki i żeńskiej klauzuli:

Wyroś | ło ty [ siąc na | gich rąk + chwyci | ło sil | nie dzwo | nów sznu |.ry I roz j kielzna j ny, dzi | ki szał + prostu j je, kur j czy rąk ] nawa | łę,

(L. Staff, Dzwony)