Obrázek (51)

gdy zatrzymywali się w drodze do Warszawy lub z Warszawy w jakimś miasteczku, Wałęsa zawsze odwiedzał miejscowy kościół i siadał w pierwszym rzędzie ławek. Celiński tłumaczył to psychoanalitycznie tym, że jest to „rekompensata” za to, że w dzieciństwie i młodości Wałęsa w związku z niską pozycją społeczną zajmował tylne miejsce w kościele.

Jak można wyjaśnić scharakteryzowane wyżej style autoprezentacji Wałęsy? Znany psycholog społeczny R. Baumeis -ter^1K podkreśla, że samoocena człowieka łączy się z interpersonalną motywacją. I tak, jednostki o wysokiej samoocenie wykazują skłonności do autoprezentacji podnoszącej, podczas gdy jednostki o niskiej samoocenie wykazują tendencje do prezentacji obronnej. Pierwszy typ motywacji kojarzy się z akceptacją ryzyka, koncentracją na swych pozytywnych właściwościach, zwracaniem uwagi na własną osobę, drugi typ wiąże się z niechęcią do ryzyka, koncentracją na słabych stronach, niechęcią do skupiania uwagi na własnej osobie.

Nie ulega wątpliwości, że Wałęsa przejawia pierwszy typ motywacji interpersonalnej, szczególnie lubi być na świeczniku, na widoku, zajmować pierwsze miejsce. Motywacja tego typu jest u niego silna, może nawet zbyt intensywna. Wskazuje to z jednej strony na jego pozytywną samoocenę, z drugiej na pewne „zaszłości” i deficyty. Deficyty te wystąpiły zwłaszcza w dzieciństwie, gdy jako dziecko ubogiej rodziny musiał pracować u innych i gdy na wsi, która de facto jest bardzo wrażliwa na sferę materialną i zamożność, był traktowany jako „biedniak”. Być może aktualna pozytywna ocena — wszak jest pierwszym obywatelem, laureatem Nagrody Nobla — kojarzy się jakoś w mentalności Wałęsy z deficytami z okresu dzieciństwa, wytwarzając efekty, które dają sylwetkę pewnego siebie, wręcz butnego wodza^{1 2}.

Ważnym czynnikiem nasilającym „wielkościową prezentację” Wałęsy może być, szczególnie po mianowaniu Mazowieckiego na premiera, zagrożenie pozycji przywódcy obozu demokracji. Wałęsa zagrożony, niepewny swej pozycji w wolnej Polsce, która mu tyle zawdzięcza, dyskredytowany przez przeciwników, np. Michnika, miał emocjonalne powody, by zachowywać się bardziej asertywnie, a nawet agresywnie³.

Sposoby autoprezentacji Wałęsy zależą ściśle od warunków, od ludzi, z którymi się styka, od celów, które pragnie osiągnąć. W tym zakresie Wałęsa należy do typu pragmatyka, a nie pryncypialisty według typologii M. Snydera. Wałęsa w gronie intelektualistów zmienia styl mówienia, posługuje się inteligencką retoryką i argumentacją, w kontaktach z masami staje się proletariacki, prosty, lapidarny, agitacyjny.

Krytyczna autorefleksja

Film P. Sulika W «Solidamości»⁴ kończy się sceną, w której Wałęsa wprowadza się do Belwederu. Prezydent siada za biurkiem i mówi do współpracownika (cytuję z pamięci): „Taki luksus, takie dywany, a tu jeszcze słoma wystaje”.

W podobnej sytuacji Mazowiecki czy Geremek na pewno zachowaliby się w sposób ceremonialny, mówiliby o odpowiedzialności urzędu prezydenta, historycznej chwili itp. Wałęsa bagatelizuje sytuację, „obniża się” i mówi o swojej wiejskiej biografii, o jej akcesoriach i remanentach. Co psycholog może interesującego odczytać w tej sytuacji? A więc pewne dystansowanie się od siebie w nowej roli, od prezydenta dostojnego, mieszkańca historycznego Belwederu, przypomnienie, skąd pochodzę, kogo tu reprezentuję, przestrogę, by się nie wywyższać, bo pochodzę ze wsi, z ludu. Nie trudno powiązać zachowanie Wałęsy z takimi właściwoś-

135

1

^la Por. R. Baumeister. Public Versus Pńucile Expectancy of Succes, „Journal of Personality and Social Psychology” 1985, nr 48.

2

Por. sylwetkę Wałęsy na okładce książki J. Kurskiego Wódz.

3

²⁽¹ Por. zachowanie Wałęsy na Konferencji Komitetu Obywatelskiego w czerwcu 1990 r. w stosunku do red. J. Turowicza.

4

Film P. Sulika był przygotowany pierwotnie dla BBC, w Polsce został wyświetlony w telewizji w czerwcu 1991 r.