P1020226

122 4. Akapit

Jest to akapit inicjalny jednego z rozdziałów. Zaczyna się od zdania ogólnego, które mogłoby być wypowiedzeniem tematowym (bo jest ogólne), ale nim nie jest (bo główna myśl akapitowa jest inna). Jest natomiast wprowadzeniem, wstępem do kwestii, jakie w akapicie będą poruszane. Drugie zdanie - o treści bardziej szczegółowej - odwołuje się do przykładów, które następnie zostają uogólnione (Tak więc zanim człowiek otworzy usta...). Kolejne stopnie uogólnienia doprowadzają do konkluzji wyrażonej w zdaniu finałowym. I właśnie to zdanie stanowi prawdziwe wypowiedzenie tematowe tego akapitu. Równocześnie pełni ono funkcję nawiązującą - poprzez słowo zaufanie, słowo klucz pierwszej części tego rozdziału (zatytułowanego zresztą O zaufaniu, przejrzystej konstrukcji i trudnym początku), słowo, od którego zaczyna się następny akapit (Zaufanie słuchaczy do mówcy sprzyja skuteczności jego wypowiedzi...).

Akapity syntetyczne, choć bardziej typowe dla gatunków naukowych czy popularnonaukowych, można znaleźć także w reportażach (zwłaszcza w reportażach problemowych):

Skąd się wzięły statki na jeziorach w głębi kontynentu? Stąd, że były rozbierane w portach oceanicznych na części, części przenoszono na głowach i składano na brzegach jeziora. W częściach, w głąb Afryki przenoszono miasta, fabryki, urządzenia kopalń, elektrowni, szpitali. Cała cywilizacja techniczna XIX wieku została przeniesiona do wnętrza Afryki na głowach jej mieszkańców. (R. Kapuściński, Heban, s. 23)

Akapit zaczyna się od szczegółu podanego za pomocą przyciągającej uwagę sekwencji: pytanie - odpowiedź. Do pojedynczego przykładu (statki) dołączane są następne (miasta, fabryki, urządzenia kopalń, elektrowni, szpitali). Ostatnie zdanie - wypowiedź tematowa - jest wyrazistym podsumowaniem wywodu, podsumowaniem, które mogłoby się wydawać paradoksalne i nie do przyjęcia, gdyby nie to, że zostało w sposób właściwy przygotowane.

4.2.3. Inne akapity klasyczne

Wypowiedzenie tematowe niekoniecznie musi występować na początku łub końcu akapitu. Może pojawić się w jego środku, poprzedzone zdaniami wprowadzającymi w temat, tworzącymi swoisty akapitowy wstęp.

Wyrazy mak, róża, bez, rezeda oznaczają kwiaty, nie stanowią jednak kategorii gramatycznej „nazwy kwiatów". Same kwiaty wyodrębniają się jako klasa przedmiotów

dla botanika, dla językoznawcy jednak nazwom ich brak wspólnego elementu, który by mógł stanowić podstawę do zaklasyfikowania tych nazw pod jedną rubrykę. Wyrazy łąka, gira, brzeg oznaczają określone miejsca, ale to ich znaczenie realne nie rozstrzyga

0    przynależności do kategorii zwanej konwencjonalnie nomina loci, aczkolwiek wyrażenie to znaczy właśnie „nazwy miejsca”. Klasyfikacji językoznawczej podlegają nie desy-gnaty nazw jako stanowiące przedmioty bezpośredniej percepcji, ale same nazwy. Każdy przedmiot percepcji wyodrębnia się w pewien sposób z tła przestrzennego, ale dopóki relacyjne cechy desygnatu nie znajdują odbicia w strukturze odpowiedniego wyrazu, dopóty desygnat pozostaje właściwie poza zasięgiem klasyfikacji lingwistycznej. Gazon jest miejscem porośniętym strzyżoną trawą, ale wyraz gazon w polskiej świadomości językowej jest słowotwórczo niepodzielny, w takich zaś wypadkach możliwa jest tylko analiza treści znaczeniowej wyrazu, możliwe jest zastanawianie się nad stosunkiem cech immanentnych do cech relacyjnych, ale nie możliwe włączenie wyrazu do określonej kategorii słowotwórczej. (W. Doroszewski, Język, myślenie, działanie, s. 307)

Fragment ten zaczyna się od szczegółu, od przykładowych nazw kwiatów. Przykład ten ma na celu jedynie wprowadzenie czytelnika w zagadnienie, niejako oswojenie go z rozważaną kwestią (Wyrazy [...] oznaczają kwiaty, nie stanowią jednak kategorii gramatycznej...). Dopiero drugi przykład (Wyrazy £...] oznaczają określone miejsca...) przybliża do właściwego tematu, jakim jest kategoria nazw miejsc. Pojawia się tu kluczowe pojęcie nomina loci, ale to wciąż jeszcze nie jest wypowiedzenie tematowe. Są nim dopiero dwa następne zdania wzajemnie się uzupełniające i w swoisty sposób powiązane z resztą akapitu. Pierwsze z nich odnosi się bowiem treściowo do wcześniejszej partii akapitu, będąc jej podsumowaniem (Klasyfikacji językoznawczej podlegają nie desygnaty nazw £...], ale same nazwy), drugie - odsyła do dalszej części, zapowiadając kolejny przykład ilustrujący generalne stwierdzenie.

Niekiedy wypowiedzenie tematowe w ogóle nie zostaje ujawnione na powierzchni tekstu, jest tylko zasugerowane, implikowane. Czytelnik na podstawie zdań składających się na akapit sam musi odnaleźć i sformułować jego główną myśl. Tego rodzaju akapity utrudniają lekturę

1    dlatego nie powinny pojawiać się zbyt często, zwłaszcza w wypowiedziach adresowanych do mniej wyrobionego odbiorcy.

Czy wybitni dziennikarze telewizyjni nie mogliby czegoś zrobić, żeby debata wyglądała inaczej? Ba! Wybitny dziennikarz, po pierwsze, ma zegarek. Po drugie, musi się osobiście popisać. Po trzecie, przygotował sobie na kartce genialny zbiór pytań chaotycznych, ale złośliwych, których nie zmarnuje. Gdy już siadł przed kamerą oko w oko z politykami, także jego nie powstrzyma żadna siła, by nie zrobić z polityków durni. Jest bowiem wybitnym profesjonalistą i uprawia nowoczesne dziennikarstwo agresywne, za które mu płacą. 0- Bocheński, Trzynaście ćwiczeń europejskich, s. 192)