p2190380

OIMA I CZYN

IM

***7. „Prawda o dobru** jako podstawa rozstrzygania | transcendencji osoby w czynie⁸²¹*

Spoaób konstytuowania pnti rotlium I praecognitum jednej struktury dynamicznej

W analizie niniejszej staramy tię odsłonić córa/ głębsze warstwy «. rzeczywistości, jaką jest działanie, idąc wciąż za pierwotnym doiwiad c/cniem. które pozwoliło nam odróżnić w człowieku agere od patl. Stwierdzając. że znamienna dla woli, która kształtuje działanie, jest zdolnott odpowiadania na wartoici przedstawione, wkraczamy przez to samo jakby w nowa warstwę analizy. O zdolnolci odpowiadania w związku z wola mówimy analogicznie. Właściwie bowiem zdolność ta przysługuje osobie ludzkiej w dziedzinie umysłowej. Najzwyczajniejszym przejawem zdolności odpowiadania jest mowa. za która stoi myśl. Stwierdzenie owej czynnej, dynamicznej. zdolności odpowiadania na wartości, jako znamiennej dla woli. wakazaje jednak nie tylko na pewna analogię woli i myśli, ale na sama naturę woli. Wielcy myśliciele średniowiecza określali tę naturę jako appelltus railonoUi. Jest to określenie poniekąd klasyczne ze względu na swoja zwięzłość i przejrzystość, ujmuje bowiem owa organiczna więź pomiędzy chceniem a myśleniem, która nigdy nie przestała być jednym z najbardziej pasjonujących problemów filozofii i psychologii.

Chociaż bowiem nikt nie zdoła podważyć trafności tradycyjnego adagiom .nihil volitmn nisi praecognitum**. to przecież wciąż pozostaje problemem, w jaki sposób owo oolitom wraz z praecognitum tworzą jedną dynamiczną straktarę. Układa się to inaczej w interpretacji Tomasza z Akwinu, a inaczej np. w interpretacji Kama⁴⁴. Byłoby rzeczą nader pożyteczne porównać choćby te dwie klasyczne interpretacje. Zobaczylibyśmy wówczas, jak bardzo rozwiązanie tego właśnie problemu, jaki stawia adagiom ..nihil vołitum nisi praecognitnm~. decyduje o widzeniu całości człowieka-osoby. I zarazem jak w widzenia tej całości zapuszcza korzenie. Odnajdujemy w tym rozwiązaniu wszystkie ślady integracji lob dezintegracji interpretacyjnej, które w ostateczności muszą prowadzić do doświadczenia Jako pierwszego źródła ^{1 2}

poznania człowieka. Dlatego też na początku ninicjazego iludium trzeba było określić to źródło, a także wskazać drogę jego eksploatacji. Doświadczenie bowiem stanowi pewną caloSĆ ze zrozumieniem, a na gruncie zrozumienia zaczyna się interpretacja.

Odatołenle woli do prawdy jako wewnętrzna zasada rozstrzygania

Cechą znamienną dokonywanej w niniejszym u odiom interpretacji dzida* oia. czynu, jest to. że poniekąd już zakładamy w niej osobę, aby przez tę interpretację, która jest jakby coraz głębszym odsłanianiem rzeczywmota czynu, równocześnie też coraz głębiej odsłonić osobę. Jej dynamiczna spóyma z czynem jest z jednej strony pierwszym faktem doświadczalnym, a równo-czelnie stanowi też ostateczny temat i zadanie interpretacji, do którego stopniowo się przybliżamy. Czy temat ów oraz zadanie mogą być spełnione do końca, czy też stadium nasze jest raczej zbiorem kolejnych przybbżcd.

• toku których zarówno dokonuje się coraz dojrzalsze poznanie przedmiotu .osoba i czyn", jak też potwierdza się zdanie .persona est tocffabiln" -osoba jen niewyrażalna nie da stę w pełni uchwycić pojęciowoJ²*? jest ono pewną trawcstacją zdania ,.individuum est ineffabile" - osoba wszak* telo indywiduum i zarazem coś więcej niż indywiduum. Zdanie to zachowuje swoją moc, chociaż w studium niniejszym zajmujemy się - z całym przekonaniem, że to jest możliwe - osobą jako taką. a nie jakąś tylko konkretną osobą, otobą-indywiduum.

Po łych uwagach ogólniejszej natury, nawiązujących do rozważań wstępnych i podstawowych, zawartych już w rozdz. I, wypada wrócić do naszej analizy w tym punkcie, w którym ona się znajduje. Stwierdzenie ipccyficz* aofci woli związanej ze zdolnością rozstrzygania i wybierania pozwala nam z kolei ujawnić znamienne dla jej dynamizmu odniesienie do prawdy. Od* niesienie to należy do samej istoty rozstrzygania, a w sposób szczególny ujawnia się w wyborze. Istotną racją wyboru oraz samej zdolności wybierania aie może być nic innego, jak swoiste odniesienie do prawdy, które wnika w mtcoęjonalność chcenia i tworzy jakby jego zasadę wewnętrzną. Wybierać -lo nie znaczy tylko skierowywać się do jednej wartości z pominięciem mych (byłoby to czysto „materialne" pojmowanie wyboru). Wybierać - to znaczy przede wszystkim rozstrzygać o przedstawionych woli w porządku intencjonalnym przedmiotach na zasadzie pewnej prawdy. Nie sposób zrozumieć wyboru bez sprowadzenia dynamizmu właściwego woli do prawdy jako zasady chcenia. Owa zasada jest czymś, co tkwi wewnątrz samej woli. co stanowi

1

⁴⁴ tW. K. Wojtyła. tgitSnlf nS 9 mmhtta aśśm nStSHH Jtomlłl Hlnr ft»wtSdMJ-IMT), Z. I. a. 111*1)5; t a 3 2 3 m hterwmWeuj aimtabmaj rWl rmtmmn

2

   (Sr rttoitw Tarnamatm t Akwtmm. Mamrif I Kmmam. tamta. MINI), » J. i 15-31.

Wfimtow ntk ommMM, Stłsay oyw arwSaWStfla. U yaaUw raSySalaai rAUlcy, MB WWW    warw M    Itiawn a ortwyiw    Mg (KaaO,

pOaat tr/)Oar«M I tortwaW aa ymM H rSwISt Im mtUos.