p2190383

(16

(16

CZYN

OSOBA

ffwo domaganie się w szczególny sposób warunkuje poznanie i wywiera u nie swoisty wpływ.

Prawda o dobni Istotą przeżycia wartości

W taki sposób można też najogólniej wyjaśnić w człowieku podstawę tej swoistej dziedziny poznania I wiedzy, którą nazywamy poznaniem wartości. Więcej jeszcze. Wydąje się. że docieramy do samego żywotnego rdzenia tego. co nazywamy przeżyciem wartości⁴*. W przeżyciu wartości bowiem również istotny jest moment prawdy. Jest to prawda o takim lub innym przedmiocie jako o takim lob innym dobru. Jeśli np. przeżywamy wartość odżywczą pokarmu, wówczas zarazem też poznajemy, jakim dobrem jest ów przedmiot, który stanowi pokarm. Jeśli przeżywamy wartość wychowawczą takiej lub innej książki, to zarazem leż poznajemy, że książka ta jako przedmiot jest określonym dobrem. Poznanie nasze w jednym i drugim wypadku nie musi być bezpośrednio wywołane jakimś konkretnym chceniem, nie musi też pozostawać na jego 6ezpośrcdnich usługach (co miałoby miejsce w wypadkach .poznaję wari ość pokarmu, aby go spożyć” lub „poznaję wartość wychowawczą książki, aby ją wykorzystać”). Poznawcze przeżycie wartości, czyli poznanie, jakim dobrem jest taki lub inny przedmiot, nie jest bezpośrednio zależne od konkretnego chcenia, choć zasadniczo pozostaje z nim w bardzo ścisłym związku. Wyzwala się bowiem wówczas w poznaniu taka relacja do prawdy, która z kolei może się stać *tPWi chcenia w wypadku rozstrzygania lub wyboru. Rozstrzygamy o przedmiocie chcenia lub wybieramy jeden pośród możliwych przedmiotów chcenia ze względu na określoną wartość tego przedmiotu. Poznawcze przeżycie wartości tworzy zawsze treściową osnowę motywacji.

Problem poznania wartości oraz jego stosunku do woli może być - i bywa zwykle - traktowany jako problem dla siebie. Jest to bowiem problem bardzo _ BBS 1 « i I 111 **- cyt. rH mB. fi B: JDm A priori-Metr nalc im óer BtkikT <t 101-130)

nmmąh. gj 1 Hg|B| hnh uwi 33 E58| Bbper •    Mn. ES w iBnyiyW

kmmtakiOm imchMs praedr wizy«Mm ■ UinM mliwj rtrataary nwn«1»n. a jmam ma wiBmIiim iraairMlarji    S qy*Ł. A—5 «*y mW raafig g iwiateic w —i Uy<

•kmymrywmm ma umtia dc itdh —taryfa 5 ną    8 pnNaM frnMt—ijt| «uiMO

' N“"*« <«y a*    prlyca —mao. fw. D. ».    w CM. i*:)

*••!«. CmmMc BW*r. i. O. »nnS»| 1*71. cjl L nt II: JNc RcateSi dar Warta Mder

*■ Va*twr la. <3-134). Ol .WnwdirSr »ąita do WmapMra- (ł    --S rililih

ns w,

<VW| Makiet. New Yacft 1*52. Nr Idtt: N. Hanaaii. CMI. BoUa (l*M) IM2*. CS. V: mm dar idUrtw g (a. IC7-I53). nt mli. 16 .Vaa idealni    I der w«a’.

waęinii MitrtiM der Wom (a. 133-135).

bogaty i wielostronny. (Osobno w dalszym rozdziale rozważymy komponentę emocjonalną przeżycia wartości). W studium niniejszym nic zamierzamy nim zajmować się z osobna, powiedzmy więcej: nie chcemy niejako dopuścić do tego. aby problem wartości stal się tutaj problemem dla siebie. Może znajdzie się po temu jeszcze sposobność w innym studium. Tutaj natomiast problem poznawczego przeżycia wartości ma znaczenie dla zrozumienia osoby, jej specyficznej dynamiki w czynie, dla owej transcendencji, która ściśle wiąże uę z momentem prawdy w działaniu. W przeżyciu wartości zawiera się pożarnie prawdy o przedmiotach, ku jakim zwraca się wola mocą swej specyficznej intencjonalności. Jest to intcncjonalność chcenia, które to chcenie właśnie w konsekwencji przeżycia wartości — czyli przez moment prawdy o dobro, jakim są odnośne przedmioty — przybiera postać rozstrzygnięcia czy ul wyboru. Stwierdziliśmy już. że nie sama intencjonalooić chcenia, czyli skierowanie się do takich przedmiotów, która są w jakiś sposób wartościowe, jest znamienna dla woli. ale skierowanie poprzez rozstrzygnięcie lob wybór, jest to zawsze „skierowanie się” osoby.

Prawda aksjologiczna a „prawda praktyczna**

Moment prawdy zawarty w samej istocie rozstrzygania czy też wybierania stanowi w ten sposób o dynamizmie właściwym osobie jako takiej. Jest to dynamizm czynu. Moment prawdy wyzwala samo agrre osoby i najgłębiej stanowi o rozgraniczeniu tegoż agere od pali. działania od dziania się. jakiego osoba w różny sposób bywa podmiotem. I właśnie len moment jest bezpośrednio uwarunkowany poznawczym przeżyciem wartości. Zarówno roz-strzygnięcie, jak i wybór — każde na swój sposób — realizują się poprzez relację do prawdy o przedmiocie jako o dobru. Zakłada ono zatem poznawcze przeżycie wartości, w przeżyciu tym bowiem zawarta jest prawda o przed-wodę właśnie jako o dobru. Jest to prawda aksjologiczna, różna od prawdy oatołogtcznej. Ujmując ją. stwierdzamy nic tyle. czym dany przedmiot jest. ile - jaką stanowi wartość. Prawda aksjologiczna (lub też raczej: prawda w znaczeniu aksjologicznym) nic jest jednak izw. prawdą praktyczną i nie należy bezpośrednio do tzw. poznania praktycznego. Należy raczej do poznania teoretycznego, jest istotowym elementem samego widzenia rzeczywistości. Jest to jednakże ten element, któremu najwięcej zawdzięczamy w działaniu, dzięki któremu „wiedzieć** przechodzi w „chcieć**.