p3260269

vV*. wiernie t larwami stonki ziemniaczanej.

Dorosłe chrząszcze (i ich lirwy) od razu zjadają swoje ofiay, błonkówki natomiast wy ki c/wun je często jako pokarm dla potomstwa, ponieważ same żywią się na ogol spadzią i octanem. Niektóre i nich, np. grzcbacnmte (Spheadat) najpierw paraliżują zdobycz ukłuciem żądlą, inne, zwane paraiytoidami (lub nieprawidłowo Mon-kówkami pasożytniczymi) składają jaja do wnętrza lub na powierzchnię ciała żywiciela. nic paraliżując go. Z jaj wylęgają się po pewnym czasie larwy, które stopniowo /jadają żywą ofiarę. Wiele z tych blonkówck jest bardzo pożytecznych, ponieważ ograniczają liczebność różnych szkodników. Często są wyspecjalizowane i atakują określone grupy ofiar. np. larwy chrząszczy, gąsienice motyli, mszyce, czerwce itd. Do para-zytoidów wśród blonkówck należą min. gąsicniczniki (khmmonoidea). błeskotki (Chalcidoidea) i tybelaki (Pmetotrupoidta). Część / nich atakuje nic larwy, lecz jaja. poczwarki i imagines szkodników.

Ważną rolę w ograniczaniu liczebności szkodliwych owadów grają również mrówki przede wszystkim z grupy dużych, rudych mrówek leśnych {Fomka rufa i For-micapohetma). W swym otoczeniu potrafią wytępić niemal wszystkie drobne owady i ich larwy. Mrówki te są w Polsce i w wiciu innych krajach objęte ochroną

Liczne Monkówki są tak mole, że w środowisku naturalnym można je dostrzec tylko naprawdę z wielkim trudem, np. bies-kotki lob większość tyteiaków. Ale właśnie wśród nich znajduje się wielu wrogów na* turałmch groźnych gospodarczo szkodników, au& mszyc, czerwców i motyli. Jeśli przyniesiemy i wycieczki gałązkę opanowaną przez czerwce z rodziny miseczniko* ■mi (Cocddar) lub tarcznikowatych iDuupidulae) i w domu włożymy ją do jakiegoś dużego, szczelnie zamkniętego naczynia. to zwykle wkrótce zaczną latać w jego wnętrzu malutkie błeskotki z rodziny onkowarydi (Encyrtidae), oścowatych (ApMmidae) lub inne.

Oprócz chrząszczy i blonkówck. do których należy najwięcej gatunków pożytecznych, również w innych rzędach znajdują się poszczególne gatunki lub cale ich grupy atakujące rozmaite szkodniki. Są to głównie liczne sieciarki (Neuwpura), spośród których najlepiej znane są riotookowate {Chrysopidat) i życiorkowate (Hcmmbii-Jar), drapieżne i polujące na owady o miękkim ciele, a więc głównie na mszyce. Także wiclblądki (Raphidioptera) i ich larwy są pożyteczne. Imagines przebywają zwykle w zaroślach, larwy natomiast polują pod korą i w mchu. Znaczenie tych grup jest jednak znacznie mniejsze niż poprzednio omówionych, ponieważ dużo niższa jest ich liczebność.

Drapieżniki występują również wśród pluskwiaków różnoskrzydlych (Hetmpte* ra). Napadają one na inne owady i wysysają je. Jednego z takich pluskwiaków celowo wprowadzono do Europy, aby wypróbować go w biologicznym zwalczaniu stonki ziemniaczanej.

Kiedy ktoś słyszy o muchówkach, myśli od razu o dokuczliwych owadach, takich jak komarowate. bąkowate czy (mistykowi-te, które nas dotkliwie kłują Ale również w tym rzędzie znajduje się wiele gatunków atakujących rozmaite szkodniki. Do takich pożytecznych muchówek należą przede wszystkim rączycowate (Tachinidac), łowi-kowate (Asllidae) i bzygowatc (Syrphldac),

Owady jako szkodniki

Owady powodują co roku ogromne straty w gospodarce człowieka. Szkodniki żyją we wszelkich możliwych środowiskach: w lasach, na polach, w ogrodach, szklarniach, spichrzach, magazynach żywności, wyrobach włókienniczych i wszelkiego rodzaju zbiorach. Niektóre z nieb przenoszą zarazki niebezpiecznych chorób ludzi, zwierząt i roślin. Owady mają więc duże znaczenie dla rolnictwa, leśnictwa, przechowalnictwa, przemysłu i zdrowotności.

Występowanie niektórych szkodników ogranicza się do określonych rejonów, innych zaś obejmuje cały świat (gatunków

^jjacztydi). Zdobywały one nowe pociągami, samochodu-ol^;UVi i samolotami wraz /. trans-jn ⁴¹ -nJuktdw spożywczych i innych

Pg?

‘ 3 /dobjlych terenach szkodniki się aklimatyzowaly i szyb-ponieważ nie natrafiały tam ^l1'j^Unie ograniczających ich liczcb-» .^,Kdw naturalnych, i'" - aliści wie roślina uprawna ma jajniki owadzie. Niektóre z nich <•* > niślmami tylko jednego gaiun-flMf _/nó* nie są tak wyspecjalizowane ^na rozmaitych, nawet nic i "^nionw-h ze sobą roślinach. Takie ^S'w^Aiiki sąnajlsard/icj niebezpieczne. SeUtfrn dwady są szkodnikami tylko pilonym stadium rozwojowym (zwy-*' ^jlnyni). inne natomiast szkodzą za-larwy, jak i imagines.

5 ^.najgroźniejszych szkodników rolnych ,-cb należą motyle (Ltpidopiera - tyl-Sjijiicc). rośliniarki (Symphyta -S^Ayyiącznie larwy), pluskwiaki równo-^d)e(llomoptew), niektóre chrząszcze .■jfifttm). przylżeńcc (Thysanoptera). nh^rzydlf krótkoczułkowe (Caelifera) flflinin llufirra). W magazynach pro-spitf) wczych. odzieży, skór itd. wy-_rt#l_tiją szkody głównie przedstawiciele jjcke^ch rodzin chrząszczy i motyli, ^dziedzinie zdrowotności (higieny) ,_i4j_? mitacząją się niechlubnie przede ',<.\<tUmjako prccnosiciele mikroorgani-J# chorobotwórczych. Zarażają one ,^ri«icieli głównie podczas ssania ich Oo takich owadów należą krwiopij--mucłiwki (Diptera), wszy (Ąnoplura). iAfiluni/>rrra) i in. Chorobotwórcze * ^jusy. bakterie i grzyby roznoszą na rośli-c«dy roślinożerne, takie jak mszyce,

I czy chrząszcze.

I gbty podjąć próbę przedstawienia ogól-^olnzu wszystkich szkód powodowa-ntbpzez owsidy. uzyskałoby się mozaikę ynujt^ wszystkie dziedziny ludzkiego ^q] i gospodarki. Owady zjadają liście i ‘^lutoją kwiaty, owoce oraz pędy, drą-„djjdiuki w korze, łyku. drewnie (w meblach. podłogach, drewnianych budynkach i innych konstrukcjach, a także dziełach sztuki), niszczą zapasy produktów spożywczych. ziam zbóż, przypraw, wyrobów włókienniczych. skór, a nawet tworzyw sztucznych. zbiory przyrodnicze oraz dokuczają ludziom i zwierzętom, wpływając niekiedy negatywnie na ich zdrowie.

Człowiekowi nie pozostaje zatem nic innego, jak przystąpić do zwalczania szkodliwych owadów.

Zwalczanie owadów

Owady zwalcza się metodami mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi. Często wszystkie te metody, lub dwie z nich, łączy się w celu zwiększenia ich skuteczności.

Najprostsze jest zwalczanie mechaniczne. Prowadzi się je tylko na niewielkich, ściśle ograniczonych obszarach. Polega ono zwykle na zbieraniu i niszczeniu szkodników. Specyficzną metodą zwalczania szkodników w rolnictwie, taką którą można w pewnym sensie uznać za mechaniczną, jest zmianowanie. Jest ona prosta, niekosz-towna i nieszkodliwa dla ludzkiego zdrowia. Nic da się tego niestety powiedzieć o chemicznej metodzie zwalczania szkodników.

Do chemicznego zwalczania szkodliwych owadów stosuje się preparaty zwane insektycydami, które zabijają je w rozmaity sposób. Insektycydy kontaktowe muszą zetknąć się z powierzchnią ciała owada, inne trucizny szkodniki pobierają wraz ze zjadanymi przez nie częściami opryskanych lub opylonych roślin. Przed laty sądzono, że wraz z odkryciem niezwykle skutecznego insektycydu - DDT - znaleziono doskonałą metodę zwalczania szkodliwych owadów. Nikt nie przypuszczał wówczas, jakie będą skutki masowego stosowania tego środka. Okazało się. że dwa dziesięciolecia używania tego preparatu nie tylko wywołało daleko idące niekorzystne skutki w środowisku naturalnym, ale wpłynęło również negatywnie na zdrowie ludzi. W wielu krajach stosowanie DDT zostało już zabronione.

73