P6190573

zarodkiem, którego zejście do macicy w normalnych watunk<uh trwa około 3 dni. Podziały komórkowe prowadzą do powstania tworu kulistego przypominającego owoc maliny czy morwy. Dlatego też to stadium nazywa *.!«■ rnorulą. Na skutek nie do końca poznanych procesów pomiędzy blastoim-f ami inoruli pojawia się w środku płyn. który-rozpycha Je ł prowadzi do powstania pęcherzyka. zwanego blastulą lub blastocystą. Pęcherzyk ten nie p si symetryczny. Na jednej stronic jego ściany znajduje się grupa komórek, która nazywa się embrioblastem, czyli węzłem zarodkowym. Z komórek tego węzła powstanie w przyszłości zarodek. Z komórek zaś stanowiących ścianę pęcherzyka powstanie trofoblast (patrz rozdział 8). Do macicy trafia zarodek w stadium wyżej opisanym.

Troloblast ma cechy inwazyjne. Zarodek wpierw przylega do powierzchni endometrium. Pod wpływem działania troloblastu nabłonek endomntrium ulega na małej przestrzeni zniszczeniu, a zarodek wszczepia się w tkankę lęcznę błony śluzowej macicy. Troloblast wraz z częścię błony śluzowej macicy stworzy w przyailoścl narząd, zwany łożyskiem (płacenia), który przez okres ciąży łączy organizm matki I płodu. Z węzła zarodkowego zaś, w wyniku szeregu kolejnych przekształceń, powstaje dało zarodka i niektóre błony płodowe.

Do rozpoczęcia ciąży Jest więc potrzebne zapłodnienie dojrzałej komórki jajowej oraz trafienie blastocysty na odpowiedni okres cyklu błony śluzowej macicy, w którym może dojść do zagnieżdżenia się jaja płodowego. Termin jajo płodowe jest terminem należącym raczej do żargonu klinicznego i równoznacznym z terminem zarodek we wczesnym stadium rozwoju.

Cyklem miesiączkowym kobiety steruje układ neurohormonalny, w szczególności podwzgórze, przysadka i jajnik.

Neurony podwzgórza produkują hormony, zwane czynnikami uwalniającymi — RF (releasing factors). Te peptydy oddziaływają na komórki gruczołowe płata przedniego przysadki fadenohypophyais), są wydzielane na drodze neu-rokrynii. a dostają się do płata przysadki przez jej krążenie wrotne. Na poziom produkcji tych hormonów może mieć bezpośredni wpływ słera psychiczna. Stąd też znane są czasem wręcz dramatyczne zmiany w cyklu miesiączkowym pod wpływem doznań psychicznych. Czynniki uwalniające wpływają pobudzająco na wydzielanie dwóch hormonów gonadotropowych przysadki, a mianowicie hormonu, czyli gonadotropłny A o międzynarodowym symbolu PSH (fo-likulotropowcgo) oraz hormonu 1 utelniżującego, czyli gonadotropiny B o międzynarodowym symbolu LH (łuteinizing hormonu).

Hormon PSH powoduje dojrzewanie jednego lub więcej pęcherzyków jajnikowych, e równocześnie pobudza te pęcherzyki, które są gruczołami wydzielenia wewnętrznego, do wydzielenia estrogenów, a w szczególności estradiolu. Hormon LH powoduje pękanie dojrzałego pęcherzyka, owulację i przekształcenie się pozostałości po pęcherzyku jajnikowym w ciałko żółte, które wydziela progesteron. Zarówno estrogeny, jak I progesteron krążąc we krwi wpływają ne błonę śluzową, przygotowując ją do przyjęcia I implantacji zarodka. Z drugiej strony te hormony steroidowe wpływają na rasadrlr sprzężenia zwrotnego na czynność zarówno podwzgórza, jak 1 przysadki, stwarzając homeostazą hormon siną o cyklicznych oscylacjach dokoła pewnego poziomu. Te oscylacje są Istotą ■srhiolTiiM warunkującego cykl miesiączkowy u kobiet.

Dziś Istnieją hsrdeu dokładne metody określenie stężenia w osoczu poszczególnych hormonów związanych s cyklem młeslączkowym. Pomiary to są objęte rutynowymi hodsnU—t prowadzonymi w specjalistycznych ośrodkach I kii ni-bach. Stąd też merli snlimj wzajemnych zależności poziomów tych hormonów •ą dobrze znane. a nowel Istnieją cybernetyczne modele tych układów.

Po nbreele krwawienie miesiącrtowego, które trwa około czterech pierw-

szych dni cyklu, poziom PSH powoli rośnie I pobudza jajnik do wydzielania ••stradiolu. Estrogeny warunkuję odtworzenia ztuszczonej błony śluzowe) macicy 7. resztek tkanki łącznej i dna gruczołów macicznych, jakie pozostały w warstwie podstawowej fsjratum hasał e endometrii). Ta faza w cyklu macicznym nazywa się fazę odnowy (stadium regcneral lonis). Wzrost poziomu ostro* genów powoduje pobudzenie wydzielania LH. Hormon LH doprowadza z kolei do owulacji i wydzielania progosteronu przez ciałko żółte.

Progesteron warunkuje rozrost naczyń krwionośnych zregenerowanego cn-dometrlum, a zwłaszcza gruczołów macicznych, która przez to uzyskują kręty kształt. Ze względu na pobudzenia gruczołów macicznych do wydzielania ich śluzowo-bialkowęj wydzieliny okres tan nosi nazwę okresu wydzłełntczago (stadium secretlonls). W tym właśnie okresie w warunkach prawidłowych dochodzi do zagnieżdżenia młodego zarodka w stadium blastocysty. Gdy Jednak do cięży nie dojdzio, wówczas działanie ciałka żółtego miesiączkowego (cor-pus lutcum menstruat lonis) ustaje, poziom progesteronu spada, a błona śluzowa macicy zostaje złuszczona początkowo na skutek występującego skurczu tętniczek I anemizacjł błony śluzowej, a potom na skutek gwałtownego ich rozszerzenia się prowadzącego do wynaczynienia krwi z małych naczyń. Okres 7Uiszczania się błony śluzowej (stadium seguest rat lonis sfvc stadium menstrua-t Sonia) zapoczątkowuje nowy cykl (patrz rozdział 6).

Jożell jednak dojdzie do zagnieżdżenia się blastocysty w okresie wydziel-niczym, to wpierw blastocysta, a potem łożysko produkuję hormon o działaniu podobnym do działania hormonu przysadki. Jest to hormon gonadotropowy pochodzenia łożyskowego, a ściślej mówiąc, produkowany przez część płodową łożyska, czyli przez kosmówkę (chorłon). Hormon ton. zwany HCG (hu-man chorlonlc gonadotropin), podtrzymuje czynność ciałka żółtego ciążowego (eorpus luteum gravidltatls) przedłużając Jago istnienie w jajniku. Na skutek tego poziom progesteronu rośnie i nie dochodzi do złoszczenia się błony śluzowej macicy. Dlatego też w niektórych przypadkach zaburzeń hormonalnych w celu uratowania ciąży przed zagrażającym poronlonfom podaje się progesteron w zastrzykach.

Zaburzenia w wędrówce zapłodnionej komórki jajowoj i w procesie zagnieżdżania się zarodka są Jedną z ważnych przyczyn patologii ciąży. Przy utrudnieniu przesuwania zarodka przez jajowód, na skutek zrostów powstałych pomiędzy fałdami jego błony śluzowej, po zapaleniach błony śluzowe) jajowodu (zakażenia ogólne, zakażenia wynikła jako powikłania zabiegu przerwania dąży), zarodek może zagnieździć się w jajowodzie. Jest to i ad na z postaci ciąży pozamacicznej. Na skutek nloitosunku wielkości rozrastającego się zarodka 1 wąskiego światła jajowodu musi dojść do pęknięcie jajowodu 1 krwawienia do jamy otrzewnej. Jedynie interwencja chirurga może w tych przygód kech ocalić pacjentkę. Ciąże pozamaciczne można takie znaleźć, choć dsmiM-nie rzadko, w jamie otrzewnej. Następuje to wówczas, gdy zarodek nło trafi do jajowodu, a plemniki zapłodnię komórkę jajową w jamie otrzewnej.

Istnienie takich właśnie dąż, czasem bardzo zaawansowanych, pozwala sądzić, ze stworzenia warunków laboratoryjnych dla utrzymania rozwoju zaród* ka poza organizmem kobiety do okresu, który pozwoli mu na samodzielno tycie, czyli pełny rozwój oklogeony, będzie w przyszłośd technicznie możliwe-

Ne zakończenie tego rozdziału wrócimy do krótkiej dyskusji na temu technicznych 1 naukowych aspektów rapłednJanfa ludzkich komórek jajowych I rozwoju zarodków ludzkich poza organizmem kobiety,

Komórki jajowe pobierane aą wprost z jajników metodą chlturglczeego otwarcia jamy brzusznej paporotomłe). Zabieg ten, przy ohyda aowooeseego sprzęta, jakim ag urządzania do endoskopii fwśernikowsnłs) z elaslycsoymi

*