IMG22

378 • Wykaz terminów

KATABAZA - zejście do Hadesu, np. Orfeusza.

-KEFAL(O) - sufiks o znaczeniu: ‘o głowie..., z głową...’, np.: androkefal - o głowie człowieka (z głową...); ginokefal - o głowie kobiety; kinokefal - o głowie psa (jak bóg Anubis); taurokefal - o głowie byka. Termin akefal - ‘bez głowy’ - odnosi się natomiast wyłącznie do stanu konserwacji (zachowania) danego posągu.

KOSMOGONIA - połączenie, zebranie mitów i doktryn, które poruszają kwestię pochodzenia i ukształtowania kosmosu. Co do kosmogonii różnych ludów - te różnią się między sobą, jakkolwiek można wskazać u nich wspólne źródło: najwyższy byt, który sam lub przy pomocy innych, od niego niższych, stwarza z niczego lub częściej - z pierwotnej materii, przedstawionej jako bezkształtny chaos lub bezkres wodny. Zazwyczaj ten akt stworzenia nie dokonuje się za jednym razem, ale stopniowo, z rozdzieleniem poszczególnych elementów.

LIBACJA - łac. libatio - ‘ofiara płynna’; ofiara z płynów, którymi mogły być woda, krew, oliwa (olej) lub wino, składana bóstwu przez wylanie u stóp ołtarza lub posągu. Jeden z najważniejszych obrzędów religijnych u starożytnych Greków i Rzymian, praktykowany także w innych religiach, np. w judaizmie czy hinduizmie.

MANIFESTACJA patrz EPIFANIA

MANITUIZM patrz TOTEMIZM

MANTYKA patrz DMNATIO

METAMORFOZA - dokładnie: transformacja. W mitologii przez metamorfozę rozumie się wydarzenie, w którym dana osoba przemienia się w jakieś zwierzę, roślinę (np. Dafne w laur) albo rzadziej - w minerał. W pojęciu metamorfozy mieści się także deifikacja osób (w tym wypadku jednak mówi się o apoteozie) lub ich transformacja w gwiazdy, rzeki lub źródła. Owidiusz w swoim dziele zatytułowanym Metamorfozy (Przemiany) z wielkim kunsztem zebrał prawie wszystkie przemiany z mitologii klasycznej.

METEMPSYCHOZA - transmigracja duszy (reinkarnacja lub metemsomatoza). Jest teorią religijną, a także filozoficzną, według której dusza nie jest ściśle indywidualna, ale przechodzi z jednego ciała do drugiego. Często ta idea łączy się z koncepcją nagrody lub kary, co znaczy, że podczas gdy dusza człowieka sprawiedliwego, uwalniając się wraz z jego śmiercią od materii, wznosi się ku niebu, aby połączyć się z duszą uniwersalną (lub z „elementem stwórczym”, lub innym, który dana religia uważa za najwyższą przyczynę), to dusza człowieka niesprawiedliwego lub grzesznika, schodząc, reinkamuje się w byt niższy (zwykle jest to zwierzę) i musi przejść pewien kompletny cykl, od stopnia najniższego, przez wyższy, aż do momentu, w którym całkowicie uwolni się od materii. Chociaż metempsychoza wchodzi w zakres religii rozwiniętych, znajduje jednak odzwierciedlenie już w wierzeniach ludów prymitywnych, np. w animizmie występuje myśl, że dusza może tymczasowo opuścić ciało. Państwem, gdzie reinkarnacja miała swój największy rozwój, są starożytne Indie. Pojęcie metempsychozy rozpowszechniło się także na zachodzie, ale nigdy

nie weszło w zakres oficjalnych religii. Herodot (Dzieje, ks. II, rozdz. 123) poświadcza jej istnienie w Egipcie. Wiemy obecnie, że oficjalna wiara egipska przyjmowaia duszę indywidualną tak dalece, że uważała, iż jej nieśmiertelność łączy się z zachowaniem dala. Musimy pamiętać, że istniały w Egipcie środowiska, które znajdowały się w opozycji do oficjalnej religii. Aluzja Herodota do tych Greków (jak się wydaje, niedeszących się jego sympatią), którzy przyjmowali ideę metempsychozy, odnosiła się do Pitagorasa i jego zwolenników, a także do orfików {patrz ORFIZM). Ale możemy ograniczyć się do uwzględnienia tylko Pitagorasa, gdyż orficy byli pod jego silnym wpływem; są i tacy, którzy utrzymują, że księgi orfickie są jego autorstwa, przynajmniej w jakiejś części.

MIKSOTEIZM - wierzenie w bóstwo, wierzenie złożone pod względem manifestacji lub doktryn religijnych różnego rodzaju, również niewolne od sprzeczności. Jest fazą procesu rozwojowego, który może doprowadzić do całkowitego synkretyzmu (patrz hasto).

MISTERIA - gromadzą dwa momenty ewolucji religijnej: 1. Obrzędy agrarne, mające na celu odnowienie sił natury poprzez ryty magiczne, którym towarzyszyły tańce, krzyki i akty seksualne, oraz: 2. Bardziej wysublimowany, w którym odnawia się dusza w śmierci i zmartwychwstaniu tytularnego boga misteriów. Celem misteriów było nie tylko wybawienie od zła fizycznego, ale przede wszystkim zbawienie duszy, która po oczyszczeniu miała stać się nieśmiertelna jak bóg. Zwykle misteria wymagały zatem, aby uczestnik przygotował się poprzez egzorcyzmy, obmycia, oczyszczenia za pomocą wody i ognia, posty, wstrzemięźliwość seksualną i formuły magiczne - do osiągnięcia takiej czystości rytualnej, która pozwoliłaby mu na przystąpienie do tajemniczego obrządku. Bardzo znane byty w starożytności misteria eleuzyńskie Demeter i Kory (Persefony), Dionizosa, frygijskie Attysa i Kybele, egipskie Ozyrysa i Izydy, perskie Mitry.

MISTERIUM - tajemnica; słowo to pochodzi od gr. myein, co oznacza ‘zamknąć’, tzn. zachować sekret, i wskazuje na szczególne święta zarezerwowane wyłącznie dla wtajemniczonych.

MISTYCYZM - kierunki religijne lub filozoficzne, które dążą do poznania boga bardziej poprzez oświecenie niż refleksję racjonalną. Ostatecznym celem mistycyzmu jest zniesienie dystansu pomiędzy człowiekiem a bytem boskim i osiągnięcie doskonałej jedności pomiędzy wyznawcą i bogiem. Można powiedzieć, że wszystkie religie posiadają swoją mistykę.

MONOTEIZM - wierzenie w jednego boga charakterystyczne dla religii nazywanych monoteistycznymi, w przeciwieństwie do politeistycznych, które charakteryzują się wiarą w wielość bogów. Jfest kwestią dyskutowaną, czy prymitywne religie byty monoteistyczne, by później popaść w politeizm, albo też - czy początkowo był politeizm, który później przeszedł w monoteizm.

-MORFO - sufiks oznaczeniu: ‘w formie... (o kształcie...)’, np.: antropomorf -w formie ludzkiej (o kształcie...); zoomorf - w formie zwierzęcia; fitomorf - w formie rośliny.