patologia04

cze niżej - nie daje się określić precyzyjnie, co również ilustruje wykropko-wany obszar wokół pozycji 3). W tym ujęciu zdrowiu odpowiada obszar rozciągający się od pozycji 1 (tj. optimum zdrowia) do prawego brzegu oscylacji wskaźnika R wokół pozycji 3, chorobie - obszar od lewego brzegu oscylacji wokół pozycji 3 aż do pozycji 6. Pozycja 2 obrazuje umownie dość dobry - ale nie optymalny - stan zdrowia; wszystkie czynniki obniżające sprawność lub/i oporność ustroju (np. przebyte choroby, częsty stres, także sam upływ lat życia) przesuwają pozycję 2 coraz bardziej ku pozycji 3. Działanie czynnika patogennego może spowodować przekroczenie pozycji 3, co odpowiada, jak wspomniano, chorobie tj. patologicznej regulacji funkcji (por. podrozdz. 3.3.2). Zaburzenia odwracalne siłami natury* odpowiadają zasięgowi od pozycji 3 do pozycji 4. Pozycja 4 jest granicą, poza którą zaburzeń regulacji funkcji nie można już odwrócić własnymi siłami ustroju, wytwarza się wtedy bowiem błędne koło regulacyjne, oparte na zasadach sprzężenia zwrotnego dodatniego (patrz niżej). Właściwa i efektywna pomoc lekarska może jeszcze, przynajmniej w pewnych przypadkach, poprawić stan chorego - odpowiada to obszarowi między pozycją 4 a pozycją 5. Pozycja 5 wyraża granicę efektywności działania lekarza; jej przekroczenie prowadzi już nieuchronnie do śmierci (pozycja 6). W miarę rozwoju medycyny (tj. w miarę coraz lepszego wykształcenia lekarza oraz bardziej powszechnego dostępu do nowoczesnych możliwości terapeutycznych), pozycja 5 może się przesunąć, zresztą do pewnego tylko stopnia, ku pozycji 6.

Choroba powstaje zatem i przebiega jako proces dynamiczny, który można sprowadzić (por. podrozdz. 3.3) do działania czynników patogennych (zaburzających równowagę homeostatyczną) oraz przeciwdziałających im mechanizmów wyrównawczych (kompensacyjnych). Choroba powstaje, gdy zaburzenia przeważają nad mechanizmami wyrównawczymi. Taki bieg rzeczy może rozwijać się na trzy sposoby: ł) mechanizmy kompensacyjne słabną, podczas gdy nasilenie zaburzeń narasta; 2) słabną przede wszystkim mechanizmy kompensacyjne, podczas gdy nasilenie zaburzeń utrzymuje się na poziomie stałym (nawet niewielkim); 3) mechanizmy kompensacyjne utrzymują się na poziomie stałym, podczas gdy nasilenie zaburzeń narasta.

Istnieją liczne definicje zdrowia, posługujące się zwykle (w odniesieniu do struktury i funkcji) przymiotnikami: „prawidłowy”, „właściwy”, „nieza-burzony” itp. Nie podaje się jednak na ogół kryteriów, które można by zastosować do kwalifikacji tych określeń. Poszukując takich probierzy, zdrowie definiowano jako zespół umownie określanych wartości liczbowych. I tak.

' Przez „siły natury" rozumiemy całość odczynów kompensacyjnych, uruchamianych w warunkach działania czynnika patogennego, a opartych na mechanizmach regulacji i korelacji funkcji ustroju; określa się je często łacińskim terminem vis medicatrix naturae (siła lecznicza natury).

62