patologia10

narządowy i układowy, aż do integracyjnych procesów regulacji ogólnoustro-jowej. W szerszym wymiarze, zjawiska przystosowania dotyczą również zmian zachowania - i to zarówno w odniesieniu do jednostki, jak i społeczeństwa.

Zdolności przystosowawcze ustroju, bardzo zmienne indywidualnie, są uwarunkowane genetycznie w aspekcie zarówno anatomicznym, jak czynnościowym (np. ludzie żyjący od pokoleń w klimacie* zimnym wykazują wyższe zużycie tlenu: bardziej nasilona jest przemiana podstawowa). Mają tu też znaczenie zmiany zachowania wyuczone dzięki naturalnym odruchom warunkowym (np. używanie ciepłej odzieży, przebywanie w ogrzanych pomieszczeniach itp.). Wyuczone zmiany zachowania są przydatne w procesie przystosowania do środowiska społecznego.

Zdolność przystosowawcza zależy od wieku: ludzie młodzi i w wieku średnim przystosowują się na ogół łatwiej i lepiej niż ludzie starzy. Przystosowujemy się też sprawniej do zmiany narastającej powoli niż do zmiany nagłej (dla przykładu: jeżeli niedrożność naczynia tętniczego zaopatrującego pewien obszar tkankowy narasta niezbyt szybko, jest czas na wytworzenie krążenia obocznego, co pozwala utrzymać dopływ krwi, gdy rozwinie się całkowita niedrożność. Jeżeli blokada naczynia tętniczego występuje nagle, to w warunkach braku krążenia obocznego rozwija się martwica niedokrwio-nych tkanek).

Dobrym przykładem odczynów homeostatycznych oraz przystosowawczych nie przekraczających granic prawidłowej regulacji czynności ustroju jest reakcja układu krążenia i układu oddechowego na mierny wysiłek fizyczny. Doraźnie zwiększa się wówczas objętość wyrzutowa i częstość akcji serca (a więc pojemność minutowa serca) oraz wentylacja płuc (większa jest częstość oddychania oraz amplituda ruchów oddechowych). Zwiększa się przepływ krwi przez mięsień sercowy oraz mięśnie szkieletowe (przede wszystkim dzięki otwieraniu większej liczby naczyń włosowatych, niż to zachodzi w spoczynku). Są to wszystko odczyny, które z jednej strony można określić mianem czynnościowego przystosowania ustroju do obciążenia wysiłkiem fizycznym, z drugiej - zmierzają one również do zachowania stałości środowiska wewnętrznego (a więc utrzymują równowagę homeosta-tyczną). Dlatego trudno oddzielić odczyny adaptacyjne od procesów utrzymujących równowagę homeostatyczną. Jeżeli obciążenie wysiłkiem fizycznym trwa dłużej, a organizm jest wydolny, to rozwijają się przystosowawcze zmiany strukturalne (w naszym przykładzie przerost mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych); wtedy można mówić o adaptacji morfologicznej. Zwiększenie masy mięśniowej wydolnego mięśnia serca oraz zwolnienie akcji

Przystosowanie do zmienionych warunków klimatycznych nazywamy aklimatyzacją.

68