photo(4)

69 Ł Nowy m ot ody wytopu żelaza

nych która nasiliła się zwłaszcza w okresie republiki (1649- 1653) i protektoratu t 6>    6!>9). I odczas rewolucji burżuazyjnej nastąpiła znaczna rozbudowa an

gielskiej floty morskiej. W parze z rozwojem potęgi morskiej dokonywała się monopolizacja przez angielskich kupców handlu z koloniami. Temu celowi służył m.in. Akt Nawigacyjny z 1651 r. Gospodarczym i społecznym przeobrażeniom w Anglii w XVIII w. sprzyjała również na ogół stabilna sytuacja polityczna tego kraju po rewolucji burżuazyjnej oraz korzystne warunki geograficzne (wyspiarskie położenie, dogodność transportu wodnego, występowanie podstawowych bogactw' naturalnych). Wszystkie te czynniki zaważyły na tym, że Anglia stała się pierwszym państwem na świecie, w którym dokonała się rewolucja przemysłowa.

2. Nowe motody wytopu żelaza

Burzliwe przemiany gospodarcze Anglii charakteryzowały się licznymi wynalazkami, zwłaszcza w hutnictwie żelaza i przemyśle włókienniczym. Stosowane przed rewolucją przemysłową metody wytwarzania żelaza pochłania ty spore ilości drewna (do wytopu 1 t surówki żelaznej zużywano 4-5 sążni drew na, czyli 34-42,5 m³ drewna). Tak wysokie zużycie drewna - służącego nie tylko do produkcji żelaza - przyczyniło się do znacznego zmniejszenia zasobów tego surowca. W związku / tym u schyłku XVII w. doszło nawet w Anglii do spadku produkcji żelaza do około 12-20 tys. t rocznie. Pozostałą część żelaza niezbędną do normalnego funkcjonowania przemysłu zmuszeni byli Anglicy importować z Rosji, Szwecji i kolonii amerykańskich (20—50 tys. t tocznie). Kurczące się zasoby drewna powodowały również wzrost kosztów tego opału, co w konsekwencji prowadziło do zmniejszenia się zysków w hutnictwie żelaza.

W celu ograniczenia spadku opłacalności tego przemysłu już od połowy XVII w. zaczęto używać do wytopu żelaza węgla kamiennego, w który obfitowała Anglia. Ze względu na trudności eksploatacji tego naturalnego bogactwa z głębokich pokładów' (w 1700 r. kopalnie miały głębokość do 120 m, w 1750 r. — około 180 m) i jego transportowania lądem nie zdołano jednak przez prawie całe stulecie upowszechnić tej metody produkcji żelaza. Po raz pierwszy udany wytop surówki przy użyciu węgla kamiennego przeprowadził Abraham Derby (1735 r.), stosując destylację (koksowanie), która przyczyniła się do znacznego wzrostu produkcji żelaza. Do końca XVIII w. produkcja surówki powiększyła się dziesięciokrotnie, z 17 tys. t w 1740 r. do 175 tys. t w 1800 r. W 1850 r. na Anglię przypadało ponad 50% światowej produkcji żelaza i stali, wynoszącej 1500 tys. t. W tym samym okresie kraj ten wydobywał 35 min t węgla kamiennego, co stanowiło 70% światowej eksploatacji tego surowca (w 1750 r. - 75%. ^ 1800 r. - 66% światowego wydobycia przypadało na Anglię). Równocześnie odwoiła się liczba wielkich pieców, przeciętny zaś wytop z jednego pieca na wzrósł pięciokrotnie w porównaniu z wydajnością pieców opalanych wę-