PICT6018

doświadczeniu. Odmienną postacią praw naukowych przeć,wstawną prawom empirycznym są tzw. prawa formalne.

Mają one postać zdarf analitycznych, tautologii logicznych uzasadnionych nie drogą doświadczenia, lecz w drodze samego rozumowania lub immanentne, struktury.

Postacią takiego prawa jest takie np. zdanie: „każde ciało jest rozciągłe" (przykład Kanta, twórcy tego terminu), „jeżeli A jest większe od B. to B jest mniejsze od A".

Jedną z podstawowych funkcji praw naukowych jest możliwość przewidywania kształtu przyszłości w dowolnym punkcie czasowym. Muszą być jednak spełnione następujące warunki: aj układ, do którego odnosi się prawo musi być względnie izolowany, b) ilość czynników znana i określona, c) cechy układu i jego elementów znane. Spójrzmy jednak jak różnie funkcjonować będzie ta dyrektywa w odniesieniu do: zdarzenia astronomicznego, spadania liścia z drzewa, reakcji chemicznej, procesu dydaktycznego.

Należy w tym miejscu rzec bez ogródek, że pozycja nauk humanistycznych w zakresie istnienia i funkcjonowania praw naukowych jest wyraźnie upośledzona.

Nie istnieją w naukach społecznych (socjologii, pedagogice, historii) prawa formalne. Bardzo trudno o prawa uniwersalne. Niekiedy na użytek nauk społecznych mówi się o prawach historycznych, czyli zdaniach ogólnych, których zasięg czasoprzestrzenny jest ograniczony „kondycjo-nalnie". Częściej jeszcze i może słuszniej jest przyjąć za logikami (Pop-per, Nagel, Ajdukiewicz i innymi) na użytek wiedzy społecznej termin: generalizacja historyczna. Jest to zdanie orzekające jakąś prawidłowość zbudowane na zasadzie wyczerpującego wyliczenia zamkniętej (choć nie zawsze) klasy przypadków.

Pomijając niezwykle skomplikowane spekulacje na temat samej istoty prawa ogólnego i gcneralizacji historycznej oraz różnic między nimi - chcę tylko uświadomić czytelnikowi ich użytkowe znaczenie. Od prawa wymaga się a y pozwą ało wnioskować „na podstawie przypadków znanych o przy-padkach nieznanych" oraz aby pozwalało wnioskować „z przypadków przeszłych o przypadkach przyszłych”.

jeśli zachowane zostaną określone reguły logicznego rozumowania -_l0 wnioskowanie takie powinno być niezawodne. Inaczej ma się rzecz w przypadku gencralizacji historycznej. Ich rola sprowadza się do uznania na ich podstawie określonej prawidłowości, która może. lecz me musi wystąpić. Są narzędziem poznania, a nic kryterium prawdy. Cechuje je otwartość ontologiczna i otwartość cpistemologiczna. czyli w każdym akcie poznania mogą pojawić się zdarzenia, przypadki potwierdzające lub korygujące czasoprzestrzenny zasięg prawdziwości twierdzenia. Np. mówimy o „środowiskowej determinacji niedostosowania społecznego". Każdy doświadczony pedagog wie. jak krucha jest wartość owej gencralizacji i w każdej chwili mogą pojawić się przypadki podważające jej uniwersalność i zmieniające wartość poznawczą twierdzenia.

Dlatego też dla potrzeby poznania pedagogicznego przydatne będzie krótkie przedstawienie innego owocu naukowego poznania, jakim są prawidłowości nauki.

1.3.3. Prawidłowości w nauce

Prawidłowością nazywamy obiektywne, stale powtarzające się związki lub relacje cech i zdarzeń zachodzących w rzeczywistości.

Prawidłowości jako element teorii poznania są ściśle spokrewnione z filozoficznymi tezami determinizmu. Jedno z potocznych określeń de-terminizmu utożsamia go z twierdzeniem, iż wszystkie zjawiska podlegają jakimś prawidłowościom.

Rozwijając takie rozumowanie determinizmu. wyróżnia się 3 jego wersje:

a)    determinizm ontologiczny - jest tezą dotyczącą ustroju samej rzeczywistości, założeniem o przyczynowym charakterze zdarzeń, procesów i rozwoju,

b)    determinizm teoriopoznawczy - jest poglądem mówiącym o możliwości przewidywania i odtwarzania biegu zdarzeń na podstawie warunków. w jakich one zachodzą,

c)    determinizm metodologiczny - jest regułą racjonalnego naukowego myślenia nakazującą rozpatrywać badane zjawisko we wszystkich jego