PICT6051

88

88

przy.

^ULj‘⁾ oraz zwrócić uwagę na to, aby okres prowadzonej obserwac"

P‘iol na okres zwyczajnego funkcjonowania instytucji. Znaczy t₀ ⁿ‘J^c Obserwować kształtowanie się postaw społecznych wychów* ^‘ domu dziecka nic powinniśmy planować prowadzenia badań np na k ^ niach w czasie świąt zimowych, gdy część dzieci idzie w gościnę do <j prywatnych. Chyba że założenia badawcze takie właśnie stawiają gania. W każdej sytuacji należy ściśle rejestrować pojawianie się w cz^ nowych zmiennych wpływających na zmiany zachowania i reakcji^¹⁶ Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwa • uczestnicząca. Ten typ obserwacji występuje wówczas, jeśli badający stanf się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. M₀^ mieć dwie postacie: być jawną lub ukrytą. Obserwacja uczestnicząca jawna polega na poinformowaniu grupy o roli badającego. Obserwacja ukryta występuje wówczas, gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy jej członek. W badaniach socjologicznych i pedagogicznych mamy wiele przykładów stosowania obu postaci obserwacji uczestni-ęzącej.

Jak powiedzieliśmy wyżej, obserwacja uczestnicząca wymaga akceptacji roli badacza w przypadku obserwacji jawnej jako obserwatora, w przypadku bserwacji ukrytej jako nowego członka grupy spełniającego określoną rolę. czestnictwo w badanej zbiorowości daje możliwość zebrania szerszego bogatszego materiału niż w przypadku stosowania innego typu obserwacji. Posiada jednak swoiste niebezpieczeństwo. Otóż obserwator mimowolnie przyjmuje sposób zachowania, opinie i reakcje grupy, której jest członkiem tracąc w ten sposób konieczny obiektywizm ocen. Taka sytuacja zachodzi szczególnie często przy obserwacji jawnej, gdyż badana grupa mając świadomość roli nowego członka, nie jest w pełni naturalna w swoich zachowaniach, a przez to obserwacja nie daje prawdy obiektywnej. Z. tych powodów uczestnictwo w grupie z punktu widzenia skuteczności badań nie może być pełne. Jest to poznawczo zawsze uczestnictwo częściowe.

Szczególnym typem uczestnictwa częściowego jest uczestnictwo nauczyciela lub wychowawcy w grupie rówieśniczej młodzieżowej. Nic ma bowiem w grupie młodzieżowej pozycji dla badacza dorosłego, którą móg • by zająć, uzyskując wszelkie prawa członka grupy. Pewna sfera spraw grupy młodzieżowej będzie dla dorosłego badacza zawsze zamknięta (cho ii tu bardziej o zachowania niż o opinie). Stopień szczerości w relacjach i -

dywidualnych jest trudny do określenia. Dlatego do badania grup młodzieżowych lub dziecięcych obserwacja uczestnicząca ma zastosowanie ograniczone. Będzie to bowiem zawsze uczestnictwo częściowe, stopień akceptacji przez grupę roli obserwatora pozostanie nieznany, nawet przy znajomości granic, w jakich osobnik dorosły jest akceptowany przez grupy dziecięce lub młodzieżowe.

4.1.1. Narzędzia obserwacji

Najistotniejszym problemem dla tego typu obserwacji jest sposób gromadzenia materiałów. Od sprawności narzędzi obserwacji zależy jej wartość. Narzędzia, którymi posługujemy się przy obserwacji pełnią dwojaką funkcję: po pierwsze służą do gromadzenia spostrzeżeń, a po wtóre są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwacji. Wprawdzie w socjologii na określenie typu obserwacji posługującej się narzędziami sprawdzającymi poprawność jej przebiegu używa się pojęcia obserwacji kontrolowanej. Wyróżnienie jednak systematycznej obserwacji planowej kontrolowanej wydaje się zabiegiem nietrafnym, ponieważ zakłada, że systematyczna obserwacja planowa nie musi posługiwać się narzędziami kontroli, a to naszym zdaniem odebrałoby jej atrybut naukowości. Dla rzetelności dodać należy, że omawiany typ obserwacji istotnie może występować bez narzędzi kontrolnych, lecz będzie on pełnił wówczas rolę techniki badawczej niepełnowartościowej, a ponieważ używany jest rzadko, można pominąć jego omówienie. To co dotychczas było nazywane obserwacją kontrolowaną i niekontrolowaną to po prostu atrybut poprawności i naukowości. Obserwacja niekontrolowana jest po prostu nierzetelną techniką badawczą i nie ma powodu upowszechniać jej znajomości. Pełniła ona w naukach społecznych dużą rolę, lecz raczej jako etap wstępny do badań szczegółowych. Obecnie jeśli obserwację nazywamy systematyczną, to określenie to oznacza nie tylko sposób prowadzenia spostrzeżeń, lecz również sposób ich rejestrowania, a to jest tożsame z kontrolą jej prawidłowości.

Wróćmy więc do sposobów gromadzenia materiału badawczego z systematycznej obserwacji planowej. Ogólnie i nieprecyzyjnie można podzielić techniki gromadzenia materiałów na niestandaryzowane i standaryzowane. Do tych pierwszych należą notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa