PICT6109

200

III

2. niezależna

Z.

pośrednicząca

środowisko

pochodzenia

stosunek do religii

stosunek do aktywności społecznej

W tych schematach kryje się nasze zamierzone rozumowanie lub czej dociekanie, co z czego może wynikać, co od czego zależeć lub^ może być przyczyna wybranej cechy. Nasz schemat sugeruje jednak bar* dziej złożone operacje. Jeśli zawód określa stosunek do pracy i obowiaz ków - to czy ten stosunek ulega zmianie w zależności od nastawienia religijnego. Takich schematów wiązanych może być więcej. One to właśnie stanowią bardzo atrakcyjną warstwę naszych dociekań.

Te trzy schematy nie wyczerpują możliwości powiązań między zmiennymi. Naszym obowiązkiem jest prześledzić takie możliwości wobec wszystkich zmiennych, stosownie do uznania nakreślić zależności zachodzące między nimi. Dla uproszczenia można w jednym schemacie umieszczać całą grupę zmiennych. Np. uznajemy, że od zawodu (zmiennej niezależnej) będą zależeć: 1) stosunek do pracy. 2) niechęć do aktywności społecznej, 3) nastawienie do przemian, 4) aspiracje życiowe. Dla całej tej grupy tworzymy jeden schemat:

IV

zawód

1)    stosunek do pracy

2)    niechęć do akt. społecznej

3)    nastawienie do przemian

4)    aspiracje życiowe

8.2.7. Typologia wskaźników do zmiennych

Stajemy przed nową trudnością. Oto niby takie oczywiste sprawy pochodzenie społeczne, prawie że zadekretowane konstytucyjnie nit

_winno budzić wątpliwości. Tymczasem życie nic da się pomieścić w żad-_ych schematach i klasyfikacje niektórych pojęć lub ich desygnatów nastręcz^ nam będą wielkich trudności. Bo jak zakwalifikować środowisko ucznia, którego matka jest nauczycielką, a ojciec wykwalifikowanym robotnikiem po technikum? A jeszcze gorzej, co to znaczy stosunek do reli-ii? albo preferowanie wartości allocentrycznych?

^£ Aby uniknąć takich rozterek, musimy dla każdej zmiennej ustalić takie empiryczne cechy, których istnienie w sposób niewątpliwy wskaże, że rozważana przez nas cecha jest właśnie sobą i odróżnia się ód innej.

Musimy jednak wyjaśnić sobie istotną okoliczność. Oto kiedy badany stosunek młodzieży do religii. wówczas ta religijność musi być przez nas ściśle określona, wyznaczona przez niewątpliwe wskaźniki definicyjne (np. częstość praktyk religijnych, identyfikacja z prawdami wiary, posłuszeństwo wobec nakazów Kościoła). Jeśli jednak stosunek do religii jest tylko jedną ze zmiennych obrazujących inny zupełnie problem, wówczas najczęściej jedynym wskaźnikiem jest deklaracja badanego. Deklaracja taka może być zawodna. Dlatego wskaźniki powinny być empiryczne i obiektywne. Jeśli takie są niemożliwe do uzyskania - wówczas tworzymy wskaźniki definicyjne.

Wskaźnikiem cechy ucznia jest formalny fakt uczęszczania do szkoły i tworzenie jakichkolw iek dodatkowych wskaźników wobec uczniów szkół dziennych poza stwierdzeniem faktu - nie ma sensu. Inaczej rzecz się ma ze zmienną typu religijność. Za wskaźniki wiary uznamy: 1) regularne wypełnianie praktyk religijnych, 2) uznawanie nakazów i zakazów kościelnych. 3) kierowanie się w postępowaniu nakazami religii. To wystarczy. Pytania na ten temat możemy sformułować w taki sposób, aby odpow iedź na nie była równocześnie deklaracją: „wiary”, „stosunku obojętnego” lub „niewiary”.

Weźmy inny przykład: „aspiracje życiowe” jako zmienna zależna. Co je charakteryzuje, co określa ich poziom? Sądzi się. że na ogół zamiary wobec własnego losu. ściślej kim cłice się być, co zdobyć, co znaczyć. Zatem wskaźnikami zmiennej aspiracji będą deklaracje badanego na ten temat.

Wytypujmy więc dla przykładu wskaźniki dla dwu zmiennych jednej niezależnej i jednej zależnej.