PICT6368

liczne cechy, jatce poaada np.: sosna, dąb jodła. Świerk, palma _c/v . drzewa, giną « pi™** tworzenia pojęcia Ogólnego Proces abslral,₀!x^,n,"^: szczegółów I uogólniania lego. co wspólne, pomaga badaczom określi# stawowe cechy różnych lypów zjaw.sk empirycznych, w iym przyp_adkl, ** charakteryzujących drzewa. Utworzenie pojęcia, nie zawsze jest doskoJ^ symbolem opisującym wszystko to. co reprezentuje. Jego treść jest w _s„ • konieczne i nieunikniony ograniczona do cech. uznanych przez badać, podstawowe [Uh. i U. Nachmias 2001. s. 44J. Do jego utworzenia dochodzi * prze/ wielostronne etapy zbliżania się do rzeczywistości.    ^my

Tworzenie niektórych pojęć, jest zazwyczaj tównoznaczne z zaliczeni innych przedmiotów, zjawisk, czy procesów w zakres nazwy danego pojęć'^ Zakres ten zależy oczywiście od treści i ogólności tego pojęcia, hn treść ba_r-dziej ogólna, tym większy jej zakres. Zmieniając treść danego pojęcia, zazwy czaj zmienia się jego zakres. 1 tak np. pojęcie „nieprzystosowanie społeczne’* może oznaczać dla niektórych badaczy, laki stan jednostki, w którym przejawia ona trudności w adaptacji do otoczenia społecznego. Dla innych, pojecie to może dotyczyć zachowania jednostki i jej reakcje na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach, np. roli dziecka w rodzinie, roli ucznia w szkole, pracownika w zakładzie pracy. itp. Mimo że znaczenie tego pojęcia odnosi się do tych samych przypadków, to jego zakres jest inny. W pierwszym jest on węższy niż w drugim. Zdarzyć się może i tak. że jeden badacz, pojęciu „klasa społeczne” nada takie samo znaczenie, jak inny pojęciu „warstwa społeczna" czy „grupa społeczna". Żadne z tych pojęć nic jest ani prawdziwe ani fałszywe. Są one tylko bardziej lub mniej przydatne i użyteczne. Każde z nich. oferuje odmienny sposób postrzegania danej rzeczywistości. Może ono być inspiracją dla innej teorii i innych rodzajów badań.

Przytoczone przykłady dowodzą, że definiowane pojęcia mogą posiadać wiele różnych znaczeń Mogą i są nierzadko obarczone licznymi błędami.

Oprócz zalet, jakie przypisuje się pojęciom, obarczone są one także i wadami Zaliczyć do nich należy przede wszystkim „małą ostrość”. Mówiąc, że jakieś pojęcie jest nieostre łub mało ostre, mamy na uwadze to, że można do mego zaliczyć zarówno grupę przedmiotów będących desygnatami danego pojęcia, jak i grupę przedmiotów o których trudno niekiedy orzec czy podpadają czy też. nie podpadają pod dane pojęcie. Owa nieostrość terminów, zmusza nierzadko do przyjęcia przez badaczy do pewnych umownych konwencji, sprzyjających usunięciu występujących w tym zakresie wieloznaczności. 1 tak ^a P^r/-ykładu: pojęcie „dojrzałość szkolna”, która wyrażona jest w takim stopmu rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, który umożliwia dziecku

ccj w tym zakresie tradycji, /.tych względów wiek rozpoczynania przez dziecko nauki w szkole może być różny. Tym samym i poziom osiągania dojrzałości szkolnej w różnych krajach może być także inny. W większości krajów uznaje się. ze dzieci w wieku 6 lat osiągają dojrzałość szkolną. W niektórych krajach, w tym w Polsce czy Szwecji, uznaje się, że dzieci osiągają dojrzałość szkolną w wieku 7 lat. podczas gdy w Grecji, wiek ten określa się na 5,5 lat.

Inną wadą tworzonych pojęć jest ich w icloznaczność. Wiedząc np.. ze ..nieprzystosowanie społeczne to pewien stan, w którym pojawiają się trudności w adaptacji jednostki do otoczenia, wiemy jednocześnie, że termin ten jest wieloznaczny i używany zamiennie z innymi podobnymi terminami, takimi np. jak: „niedostosowanie społeczne” czy „wykolejenie społeczne”. Każdy z tych terminów odnosi do określonych zachowań jednostek lub grup społecznych. Utrudnia to komunikowanie się badaczy między sobą i porównywanie wyników prowadzonych w tym zakresie badań

Przytoczone przykłady uświadamiają, iż definiowanie pojęć musi być precyzyjne, a ich znaczenie jednoznacznie zrozumiałe, gdyż w przeciwnym wypadku. pojęcia symbolizujące pewne zjawiska empiryczne czy sposoby zachowań. mogą dla różnych osób oznaczać różne rzeczy. Wówczas zdarzyć się może. że definiowane za pomocą pojęć zjawiska empiryczne, są prawdziwe przy jednym ich znaczeniu a fałszywe przy innym.

W naukach społecznych, badacze posługują się pojęciami, które na mocy swego znaczenia odnoszą sic do pewnych zjawisk czy procesów, takich np. jak: „grupa społeczna ' „demokracja”, „biurokracja”, „władza", „inteligencja", „aspiracje”, ilp., które to zjawiska nie dają się bezpośrednio zaobserwować. Prowadzący badania mogą starać się próbować zaobserwować niektóre objawy czy właściwości charakteryzujące dane pojęcie, np. swoboda w wygłaszaniu własnych poglądów jako przejaw demokracji, czy błyskotliwość odpowiedzi jako przejaw inteligencji, to w rzeczywistości nic sposób zaobserwować samego procesu demokracji, ilorazu inteligencji, biurokracji, poziomu aspiracji, itp. w takim sensie, w jakim obserwujemy inne zjawiska empiryczne np. zachowanie uczniów na lekcji, czy wycieczce. Pojęcia te oznaczają niekiedy różne rzeczy dla różnych ludzi. Aby je precyzyjnie określić z myślą o ich rozpoznaniu, badacze w yprowadzają empiryczne przejawy składające się na dane pojęcie. Próba dokładnego określenia znaczenia tych pojęć, wymaga doboru pewnych wskaźników, które stanowią podstawę dla dokonania „pomiaru danego pojęcia”. Wskaźnik to znak obecności lub nieobecności danego pojęcia, np. demokracji, inteligencji, aspiracji, czy innego pojęcia.

Precyzyjne określenie pojęć w badaniach naukowych sprowadza się do ich z.deliniowania. W tym celu badacze stosują dwa rodzaje definicji: definicje pojęciowe zwane niekiedy definicjami nominalnymi oraz definicje operacyjne, które wyposażają pojęcia w odniesienia empiryczne.

53