35332

obserwatora jakiejś licznej grupy ludzi, który na podstawie dowolnej cechy, np. barwy włosów lub rodzaju nakrycia głowy itp. cech przypadkowych, są przykładem zbiorów logicznych, tzn. pozwalających w konsekwentny sposób podzielić daną grupę na pewną ilość mniejszych grup. Tego rodzaju zbiory mogą być niekiedy przydatne dla celów praktycznych, np. dla potrzeb marketingu itp. Nie posiadają one jednak walorów zbiorów społecznych, czyli z przynależnością do nich nie łączą się żadne obowiązki lub uprawnienia społeczne. To, że np. ktoś jest blondynem, brunetem, rudym czy łysym nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji społecznych.

Do najbardziej typowych zbiorów społecznych zaliczamy zbiorowiska społeczne i kategorie społeczne. Zbiorowisko społeczne tworzy zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych w takim skupieniu, że praktycznie możliwa jest styczność bezpośrednia osób tego zbioru ze sobą. „Zbiorowisko miejscowości X” jest określeniem oznaczającym po prostu wszystkich ludzi zamieszkujących stale lub okresowo na terenie danej miejscowości. Spotykamy się z wieloma zbiorowiskami społecznymi, które różnią się zarówno wielkością jak też innymi cechami charakterystycznymi np. dla danego regionu geograficznego, kręgu kulturowego oraz stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego danego zbiorowiska.

Kategorią społeczną nazywa się z kolei zbiór ludzi wydzielony w praktyce życia społecznego w obrębie różnych struktur społecznych ze względu na określone cechy fizyczne lub inne, które same przez się lub przez swój rzeczywisty czy domniemany związek strukturalny lub funkcjonalny z innymi cechami, wydają się ludziom na tyle ważne, że łączy się z nimi określone obowiązki, (czyli „funkcje") i uprawnienia, (czyli „pozycje społeczne")ll. Do najbardziej powszechnych kategorii społecznych zalicza się kategorie: płci, wieku, pokrewieństwa, stanu cywilnego, wykształcenia i zawodu. Z przynależności do każdej z kategorii społecznych wynikają określone zwyczajowo i prawnie obowiązki i uprawnienia, które są zróżnicowane w poszczególnych grupach społecznych i które ulegają przeobrażeniom wraz z rozwojem społecznym.

Termin „instytucja społeczna" nie jest jednoznaczny. Posługujemy się nim zarówno dla oznaczenia przeróżnych tworów prawnych lub organizacyjnych, jak też kulturowo-antropologicznych. Stąd wielość znaczeń tego terminu, spośród których wskażemy następujące:

1)    zorganizowane twory społeczne, powołane do realizacji określonych funkcji powszechnie użytecznych, jak np. różne agendy państwowe, samorządowe, spółdzielcze, fundacje, stowarzyszenia itp.

2)    względnie ustabilizowane i prawnie określone formy społecznego współżycia, np. małżeństwo, rodzina, wspólnota religijna itp.

3)    zasady i normy społeczne regulujące zachowanie i współżycie ludzi, jakich naruszenie spotyka się ze społeczną dezaprobatą.

4)    poszczególne osoby fizyczne, które stają się ucieleśnieniem urzędów, godności lub funkcji