Potomkowie powstańców63 w roku81

Potomkowie powstańców 1863

Nie zapomnieli o swym rodowodzie

Po ukazaniu się w styczniu br. na łamach dodatku historycznego wspomnień żyjącej do dziś córki powstańca z 1883 r., Zofii Kaspero-wicz-Waszewskiej, napłynęły do redakcji listy. Po następnej publikacji w lutym br. o córkach i synach powstańców Stycznia, ruszyła lawina: telefony, listy, osobiste zgłoszenia. Ze stolicy, z różnych miast Polski, nawet spoza granic naszego kraju. Potomkowie powstańców o-fjarowywali swoje wspomnienia, opisywali pieczołowicie przechowywane pamiątki, częściej jednak dodawali z żalem, że mieli je kiedyś, zanim nie przepadły W pierwszej lub drugiej wojnie — we wrześniu 1939 łub sierpniu 1944. Dziękujemy tym wszystkim, którzy do nas napisali, tym, których listów (nawet we fragmentach) nie jesteśmy w stanie wydrukować.

W trosce, aby te ułamki polskiej    historii nnrodowej

nie zaginęły bezpowrotnie, zwróciliśmy się do instytucji, która z urzędu ma obowiązek    gromadzić, przecho

wywać i wystawiać z takim trudem dotrwało do naszych czasów    pamiątki militarnej

historii naszego kraju. Do Muzeum Wojska Polskiego.

„Dział nasz obejmuje zabyt-ki militarnej przeszłości, od epoki kamienia łupanego — ał po Powstanie Styczniowe — mówi kurator działu historii dawnej, mgr Jerzy Teodorczyk. — Najliczniejsze eksponaty pochodzą z czasów wielkich powstań narodowych: Kościuszkowskiego, Listopadowego I Styczniowego. Takie z okresu Wiosny Ludów, Legionów Dąbrowskiego i Księstwa Warszawskiego. Najliczniej reprezentowane są zabytki z Powstania Styczniowego, natomiast Pow

1981.03.18 stanie Listopadowe jest bogatsze w tak efektowne zabytki jak: mundury, sztandary czy chorągwie.”

Muzealny dział historii dawnej zbiera wszystko, co ma związek z Powstaniem Styczniowym, co może dopomóc w odtworzeniu jego obrazu. W zbiorach z tego o-kresu przechowywana jest broń palna i biała, ubiory — czapki, pasy ! koszule, biżuteria. patriotyczna, odznaczenia i drobiazgi wykonywane przez więźniów, a także przedmioty codziennego użytku. Są także kajdany. Reprezentowane jest malarstwo batalistyczne i portretowe, a wśród twórców o-brązów wymienić trzeba takie nazwiska, jak Gierymski czy Piotrowski oraz oryginalne szkice l rysunki, m.in. Juliusza Kossaka — projekty mundurów!

Bogaty jest dział dokumentów, a więc listy (w tym także z celi śmierci), wspomnienia, pamiętniki, zaświadczenia, nekrologi, powstańcze dekrety, regulaminy, pokwitowania r.a pożyczkę narodową oraz powstańcza prasa. Nie brak i wycinków z gazet zagranicznych — głównie francuskich. Bogato reprezentowany jest również dział fotograficzny, a rarytasem nad rarytasy jest tutaj — mapa. Wykonana na bazie wojskowej mapy z okresu Powstania Listopadowego, pracowicie przefotografowana — klatka, po klatce, a następnie sklejona. Służyła żołnierzom Powstania Styczniowego. Swoistą ciekawostką jest policyjne zezwolenie na posiadanie przez

MAGDALENA GODLEWSKA

chłopa — kosy. Była to bowiem również broń, którą nasi pradziadowie chętnie się posługiwali.

„Wystawa w Muzeum Wojska Polskiego — informuje kU*to«Z — powinna informować o dziejach wojskowości polskiej w całości, a w przypadku Powstania Styczniowego, zasygnalizować najbardziej zasadnicze tematy (brak, niestety. miejsca na ekspozycję całości). Naszym celem jest próba stworzenia pełnej wizji całości zdarzeń. Pragniemy niejako zmusić zwiedzającego ilo refleksji nad tyrp. co ogląda, świadomie wykorzystując emocjonalny ładunek tkwiący w każdym oryginalnym zabytku. Mazeum dokonuje więc licznych i stałych zakupów, uzupełniając nieprzerwanie swoje zbiory. Dopóki pamiątki naszej przeszłości będą u rozproszeniu, w posiadaniu osób prywatnych czy instytucji, przedmioty te będą martwe. Nie spełnią roli jaką spełniać powinny".

*

.....Jestem ostatnią żyjącą (z

czterech córek) powstańca i zesłańca z 1863 roku Star.isła-Wa Marciszewskiego. Ojciec mój spędził na Syberii 3 lat na katordze. Umarł w 1903 roku. Niestety, pamiątki po nim uległy zniszczeniu w czasie dwóch światowych wojen” — pisze Halina z Marciszewsklch Po-durgielowa — lat 87.

Córka powstańca, Zygmunta Napoleona Krzywdy-Rzewus-kiego. urodzona w 1891, Henryka Krzywda-Rzewuska pisze: — Ojciec mój jako 18-ictai

chłopak walczył początkowo pod Chmielińskim, a gdy ten Zginął, pod jenerałem Bosakiem, Już jako chorąży I Szwadronu Kieleckiego. Pozostawił po sobie „Wspomnienia Obozowe z r. 1883—64" w wydaniu książkowym. Szukam kogoś, kto mógłby mi książkę przepisać, bym mogła ją powielić.”

...„Uprzejmie komunikuję, ic na terenie Litwy w powstaniu 1863 brali udział trzej bracia Cytowicz:    Zygmunt (komen

dant wojskowy pow. Rosi en i — poległ w powstaniu), Benedykt (wyemigrował do Pranej:) oraz Kazimierz — więziony, a następnie wywieziony na Syberię, skąd po wielu latach powrócił do Wilna. Córka Kazimierza. Teresa Jurgielewicz, zamieszkuje obecnie w Grenoble. Brała czynny udział w działalności AK Okręgu Wileńskiego, a następnie walczyła w Powstaniu Warszawskim. Została odznaczona Krzyżem Zasługi r. Mieczami. Mąż jej Kazimierz Jurgielewicz zginął w powstaniu.”

.....Informuję, że w Moskwie

mieszka córka powstańca z 1863 roku — Ludmiła Gułowska. Ma ponad 80 lot. Jej adres znany jest Wydziałowi Konsularnemu Ambasady PRL w Moskwie. Ojciec i>. Gutowskiej. Józef, jest pochowany r.a Powązkach. Zmarł w 1923 roku. Wiem też. że w Warszawie mieszka rodzina p. Ludmiły Gutowskiej, o nazwisku Ter-Ov»nesjan.”

.....Chciałbym poinformować. ż« ja i moja siostra Maria Zawadzka jesteśmy dziećmi Juliusza Cboynowakiego, uczestnika powstania. Ja mwn 78 lat, siostra o dwa lata młod- < sza (...) Ale co najprowdopo- 1 dobniej będzie unikalne, to i fakt. że jesteśmy wnukami Bo- I nedykta Choynowskiego, kani- ] tana 8 Pułku Fiechoty Linio- i wej. uczestnika Powstania 1831 s roku. Ciekawa jest pewna t zbieżność losów trzech Renera- i cji naszego rodu. Otóż dziadek i Benedykt po upadku Powsta- i nia Listopadowego przekroczył i granicę i przebywał na emigracji w Bawarii. Po amnestii powrócił, ożenił się i miał 8V- i na — mego ojca, Juliusza. Ojciec mój w Powstaniu Styczniowym był lekko ranny w re- : jonie Nieszawy. Schwytany przez Kozaków został zesłany na Sybir, gdzie pozostał przez lat 12. Zmarł w 1913 roku mając 78 lat. Ja też jestem powstańcem. Brałem udział w ITT Powstaniu Górnośląskim, Jako kadet Korpusu Kadetów w Modlinie. Byłem oficerem zawodowym Artylerii Konnej.

Po kampanii 1939 roku walczyłem w PSZ na Zachodzie. Wojnę skończyłem w 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka...”

— Zygmunt Choyr.owski ppłk dypl. art. kon. w *t. sp.

.....Pragnę poinformować, że

ojciec mój, lat 87 i stryjek lat 73, zam. we wsi Wysoezyn, są potomkami powstańcu. Ojciec opowiadał mi. żc dziadek brał udział, jako kosynier, w walkach toczących się na terenie Puszczy KozienSckiej. Od zasadzki (wejścia na świerk dla zaskoczenia Kozaków) rodzina otrzymała przydomek „Świfko-vrte*\ Podstęp się udał, kozacy ponieśli klęskę. Możnn więc zaleźć jeszcze sporo potomków powstańców r. 1863 roku, szczególnie w gm. Czersk i w samym Czersku, który za masowy udział mieszkańców w powstaniu przestał być miastem powiatowym. Ojciec wspominał mi. że brał udział w rozbrajaniu kompanii żandarmerii rosyjskiej. oraz w walkach i potyczkach koło Gór Świętokrzyskich. — T. Kasprzak.

.....Ojciec rnój, Narcyz Ży-

romski. brał udział w Powstaniu Styczniowym, Był dowód-