Prace bibliograficzne w bibliotekach

ROZDZIAŁ 15

PRACE BIBLIOGRAFICZNE W BIBLIOTEKACH

To Kii u „bibliografia” pochodu od greckich słów „biblion" — książko i „gra-fein" — pisać. Dziś używamy go w kilku znaczeniach. Bibliografio to przede wszy. stkim działalność, mająca na celu opisywanie książok przez zbadanie i ujęcie w formie zapisu ich cech wydawniczych (tytulatury, postaci fizycznej i formy wydawniczej, czyli sposobu opublikowania), niekiedy łącznie z informacją o treści w postaci tzw. adnotacji treściowych: wyjaśniającej, zalecającej bądś zawarto-sciowej. Do jej sporządzenia konieczne jest określenie cech piśmienniczych (tekstu, treści i formy piśmienniczej)¹. Czwarty rodząj adnotacji, adnotacja księgoznaw-cza, zawiera dane dotyczące cech wydawniczo-formalnych dokumentu: wskazanie formy wydawniczej i piśmienniczej, jeżyka, związków t innymi dokumentami, jego historii i przeznaczenia czytelniczego. Celem tak pojętej działalności jest również przygotowywanie spisów książek i innych dokumentów jako zbiorów opisów (zbiorów informacji o dokumentach), uporządkowanych według ich cech formalnych albo treściowych i mających służyć informowaniu o piśmiennictwie.

Bibliografiami nazywa się także same spisy: na ich określenie można zaproponować odmienny, szerszy pod względem zakresu termin — opracowanie bibliograficzne. Do opracowali bibliograficzny di, oprócz spisów, należy zaliczyć także przeglądy (omówienia) i monografio bibliograficzne.

lYzccie znaczenie słowa .bibliografia" dotyczy jej teorii, tj. nauki, która zajmuje się podstawami teoretycznymi oraz badaniem celów i metod działalności bibliograficznej. Spotykamy się leż ze stosowaniem tego terminu dla określenia ogółu instytucji i prac bibliograficznych na pewnym obszarze — w skali krajowej czy międzynarodowej, np. „obecny stan bibliografii polskiej".

Opracowania bibliograficzne spelniąją ważne zadania społeczne: służą zarówno nauce, jak i nauczaniu; ponadto stanowią pomoc w upowszechnianiu wiedzy i kultury, w dokumentacji literackiej i historycznej, w żydu politycznym i społecznym. Rejestrują dorobek piśmienniczy i wydawniczy. Pozwalają ustalić bądś uzupełnić dane identyfikujące określony dokument — książkę, czasopismo, artykuł (funkcja adresowa bibliografii) oras sygnalizują nowe publikacje (funkcja sygnalna).

Działalnością bibliograficzną jest już wykonywanie opisów bibliografie¹ nych książek, czasopism i innych materiałów —do katalogów bibliotecznych i karto;

■ informacyjnych. Zaliczamy również do niej tzw. dokumentację zbiorów: spo-rzą banie wykazów nabytków, tworzenie katalogów centralnych, wykazów zbiorów czajapizm i zbiorów specjalnych — publikowanych lub pozostających w kartotekach przeważnie jednak, mówiąc o działalności bibliograficznej, marny na myśli przygotowywanie spisów różnego rodząju, przeznaczonych w zasadzie do pu-!>li -icji. Biorąc pod uwagę formę ujęcia materiału, wyróżniamy wśród opracowań bib'iograficznych bibliografie „polne” (przygotowane na podstawie możliwie pełnej pen Gracji piśmiennictwa w obranym zakresie i zasięgu), materiały do bibliografii (oh -jmującc opisy części dokumentów, mających stanowić przedmiot opracowania) ora², zestawienia bibliograficzne, najczęściej o charakterze tematycznym, zawierające krótki spis piśmiennictwa na konkretny, najczęściej aktualny temat.

Klasyfikacja i typologia (charakterystyka wyodrębniająca) opracowań bibliograficznych bierze pod uwagę ich postać fizyczną, formę ujęcia oraz rodząj, wy-/nnrzorty przez szr.zoijólmw Vryl«»n» miUndyi-pno P«xWił pod względem formy fizycznej obejmuje: publikację (książkę, wydawnictwo ciągle, artykuł, pozycję w zbiorze prac, fragment tekstu), maszynopis powielony lub zwykły, kartotekę, bibliograficzną bazę danych na nośniku komputerowym. Wyróżniąjąc opracowania na podstawie formy ujęcia, uwzględniamy ich następujące kategorie: bibliografię peltą,' materiały do bibliografii, zestawienie bibliograficzne, bibliografię załącznikową (zwany również kryptobibliografią spis literatury przedmiotu, załączony do ksiżżki lub artykułu), przegląd bibliograficzny (omówienie konkretnego zagadnienia na (jodstawio piśmiennictwa), bibliografię zalecającą (wybór publikacji, zaleconych do przeczytania lub wykorzystania) oraz monografię bibliograficzną — naukową an alizę jednego tekstu we wszystkich jego wydaniach albo charakterystykę wydaw-■iuwa ciągłego w całym okresie jego publikacji. Popularną — zwłaszcza w bibbo-gr A literackiej — formą opracowania jest też biobibhografia, łącząca życiorysy atrórów, niekiedy poprzez ogólną charakterystykę wspólnego dla nich okresu historycznego lub prądu kulturalnego, z opisami ich prac literackich czy naukowych.

ńoduje opracowań bibliograficznych wyróżnia się według kilku kryteriów: podstawy doboru materiałów stosownie do wspólnych cech, zakresu i zasięgu spisu, ogranego zasięgu chronologicznego, metody sporządzenia spisu oras jego przeznaczenia. Do wyodrębnionych w ten sposób rodzajów należą:

"' JO² bibliografie wydawniczo-formałne (narodowa, terytorialna podmiotowa, osobowa podmiotowa, zespołów osobowych, form wydawniczych bądź piśmienniczych) i treściowe (wielkich działów wiedzy, dziedzin i zagadnień — do tych ostatnich wliczamy m. in. bibliografie terytorialne oraz osobowe przedmiotowe); bibliografie ogólne i specjalne;

Jtr bibliografie retrospektywne, bieżące i prospektywne;

—    bibliografie kompletne i selekcyjne;

—    bibliografie rejestracyjne i adnotowane;

—    bibliografie naukowe;

r² bibliografie handlowe: wydawnicze i księgarskie;

ra bibliografie bibliofilskie.

Podział na bibliografie wydawniczo-formalno i treściowo następuje przy ^u1ględnieniu pierwszego kryterium: w bibliografiach wydawniczo-formalnych *n|iólne cechy rejestrowanych dokumentów to ich wytwórca zbiorowy bądź indywidualny (naród, terytorium, osoba), forma wydawnicza (książka, wydawnictwo ^f'V»Je, artykuł) lub piśmiennicza (dramat, opowiadanie, bibliografia, encyklope-

191

190

1

mmtm irłrnn opita. Forma prtiirrrifii oman² kategorię rodxajo»n Icktlu (powieść, no² "do. bibliografio, .łowni V: iip,).

2

Utulali² toraaf wydawniczej tlały do wyboru właściwego dla danego typu dalcu-