prapol019

w lemiesze kamienne, za jakie uważa się nieraz motyki w kształcie kopyta szewskiego (por. tabl. IL 10). Obok narzędzi kamiennych używano też motyk rogowych oraz narzędzi kościanych (np. szydeł i dłut). Zboże mielono na żarnach kamiennych lekko zagłębionych, rozcierając ziarno kulistymi rozcieraczami kamiennymi. Mimo że główną podstawą gospodarki było rolnictwo, część mężczyzn zajmowała się też łowami, jak świadczy obecność kości i rogów zwierząt dzikich w osadach i używanie tych materiałów do wyrobu narzędzi i ozdób. Właściwa broń ludności starszej ceramiki wstęgowej jest nam dotąd nieznana. Może były nią toporki rogowe lub niektóre siekiery kamienne. Ludność starszej ceramiki wstęgowej mieszkała częściowo w ziemiankach (tabl. II, 11), częściowo zaś w domostwach trapezowa-tych, wyróżniających się ogromnymi rozmiarami, zapewne dla tego, że pod wspólnym dachem mieściły się poza mieszkaniem zarazem stodoły i chlewy (ryc. 6). Długość tych budowli wynosi od 15—39 m szerokość szerszego szczytu od 5—10 m, a węższego od 2.5—5 m.

Okres II. Środkowy neolit (2300—2000 przed Chr.)

Młodsze ludy rolnicze z południa Z początkiem II okresu młodszej epoki kamiennej (neolitu) przybyły do Polski nowe gromady ludności południowej Z' ceramiką wstęgową ik ł u t ą, tak nazwaną, ponieważ ornamenty jej. obecnie wyłącznie prostolinijne, składają się z nakłuć lub krótkich kreseczek, wykonanych nieraz widełkami lub kółkiem zębatym (tabl. II, 2). Zmianie uległy też formy naczyń mające teraz najczęściej kształt gruszko-waty z płaskim dnem i mniej lub więcej wyraźnym załomem na brzuścu. Ludność ceramiki wstęgowej kłutej zajęła również zachodnią Małopolską i Śląsk i z ostatniej dzielnicy posunęła się z jednej strony aż do ujścia Odry, z drugiej zaś dotarła na Pałuki, do Kujaw i ziemi Chełmińskiej, natomiast nie znaleziono dotąd jej śladów na Rusi Czerwonej i na Wołyniu. Mieszkała ona w chatach zagłębionych w ziemię (ziemiankach), zazwyczaj okrągławych i niezbyt wielkich. Żyła, podobnie jak jej starsi pobratymcy, głównie z uprawy roli i hodowli zwierząt. Stwierdzono, że hodowała ona bydło, psy i zapewne też świnią, nie gardziła jednak, przynajmniej

w Wielkopolsce, także myśliwstwem, polując na jelenie, sarny, żbiki, konie dzikie (tarpany), zające, wiewiórki, bobry i kuny a łowiła TÓwnież ryby. W dwóch ziemiankach odkrytych w Poznaniu — Dębcu znalazły się wreszcie duże ilości muszli (głównie skójek rzecznych) czy jednak małży tych używano jako pożywienia dla ludzi czy raczej jako pokarmu dla świń, trudno roztrzygnąć.

Narzędzia rolnicze i inne kultury ceramiki wstęgowej kłutej nie wykazują większych różnic w stosunku do odpowiednich wytworów starszej ceramiki wstęgowej (rytej). Do wyrobu narzędzi krzemiennych używano często surowca popielatego, biało nakrapianego, sprowadzanego z okolicy Święciechowa pod Zawichostem. Ciekawszy jest fakt, że w kilku osadach małopolskich znalazły się narzędzia z obsydianu importowanego spoza Karpat (por. wyżej sir. 26). Ludność kultury ceramiki wstęgowej kłutej grzebała swoich zmarłych w pobliżu mieszkań, układając ich w postaci skurczonej i wyposażając w 2—3 naczynia, a często i w narzędzia kamienne. Pozycję skurczoną nadawano zmarłym u wielu ludów w różnych czasach. W jednych wypadkach naśladuje ona tylko postawę człowieka śpiącego, w innych zaś, gdy skurczenie zwłok jest bardzo znaczne, tak że kolana dotykają klatki piersiowej, należy je uznać za wynik pośmiertnego związania nieboszczyka w celu uniemożliwienia mu powrotu na świat i niepokojenia rodziny.

Niemal równocześnie z ludnością omawianą napłynęła do Polski południowej inna grupa ludności ceramiki wstęgowej, przedstawiciele tzw. kultury nadcisariskicj, (zwanej też kulturą lendzielską), wytworzonej nad rzeką Cisą na Węgrzech. Formą przewodnią ich ceramiki (tabl. II, 3 i 5) są puchary na pustej nóżce (tabl. II. 3). Ludność ta rozlewa się szerzej po Polsce niż twórcy kultury ceramiki wstęgowej kłutej dochodzi bowiem aż do Wołynia i Rusi Czerwonej, a na Kujawach i Pałukach przybiera nieco odrębny charakter miejscowy, tak że wyróżniamy tu osobną grupę brzesko-kujawską kultury nadcisańskiej. Podobnie wyodrębnia się na Śląsku grupa jordanowska tej kultury (tabl. II, 16). Obficiej niż poprzednio omawiane odłamy kultury ceramiki wstęgowej stosuje kultura nadcisańska obsydian a w jej towarzystwie destały się do Polski prawdopodobnie także znajdowane u nas siekierki z półszlachetnych gatunków kamienia: nefrytu, jadeitu i chloromelanitu. Ważniejszy jednak jest fakt, że ludności kultury nadcisańskiej zawdźię-

33

3 Pradzieje PoUlci