prapol102

tuleją, szydła, igły, nożyce (tabl. XIX, 17) oraz brzytwy półkoliste i półksiężycowate (tabl. XIX, 28). Noże proste różnią się od dawniejszych obustronnym wyodrębnieniem kolca do wbijania w rękojeść (tabl. XIX, 31) i posiadają czasem stru-dzinę. Z nowych narzędzi zjawiają się w starszym okresie rzymskim kleszcze (obcęgi), zapewne importowane z obszaru państwa rzymskiego i nożyki prostokątne bez rękojeści z dwoma otworami do nitów, służące do jakichś prac kobiecych, z przyborów toaletowych zaś grzebienie z jednego kawałka kości (tabl. XIX, 12) lub z dwóch równych płytek kościanych, spojonych na poprzek nitami. W grobach kobiecych spotykamy żelazne części szkatułek drewnianych, mianowicie okucia (tabl. XIX. 26) i sprężyny zamka (tabl. XIX, 30) oraz haczykowate klucze (tabl. XIX, 29). Rzemieślnikom dawano do grobu używane przez nich narzędzia, a więc kowalowi: młotek, kleszcze, pilnik itd. (Korytnica, pow. kielecki), cieśli siekierę, rolnikowi sierp. Rzemiosło widocznie było cenione, jaik wynikało by ze znalezienia w Opatowie, w pow. częstochowskim, żelaznej bransolety łańcuszkowej, do której przyczepione są ozdoby w postaci miniaturowych narzędzi: dwóch noży, nożyczek, dwóch kluczy i brzytwy (?) półksiężycowatej.

Ozdoby grupy przeworskiej

Ozdoby ograniczają się i obecnie, podobnie jak w poprzednim okresie, głównie do zapinek i sprzączek, zastępujących dawne klamry do pasa, to -jest do przedmiotów mających przede wszystkim praktyczne znaczenie, niezbędnych do zapinania ubrań, natomiast wyroby służące wyłącznie do ozdoby, tzn. bransolety, naszyjniki itp. są niezwykle rzadkie. Także w dziedzinie ozdób zaznaczają się pewne wpływy kultury prowincjonalno-Tzymskiej. Wśród zapinek formą zapożyczoną z południa są np. fibule silnie profilowane (tabl. XIX, 8 i 14), rozwinięte w prowincjach Noricum i Panonii, odpowiadających mniej więcej obszarowi Austrii i zachodnich Węgier. Pod wpływem prowincjonalno-rzymskim zaczęto też wyrabiać zapinki najczęściej z brązu, zamiast z żelaza. Inny, często używany rodzaj zapinek, mianowicie fibule z oczkami (tabl. XIX, 13), przejęty został z obszaru państwa markomariskiego w Czechach, skąd przyszły do Polski m. in. także niektóre odmiany sprzączek i profilowane skuwki do pasa. Natomiast kilka dalszych typów zapinek, np. późne fibule z oczkami typu wschodnicpraskiego, okazy z dwoma kapturkami dla sprężyny (tabL XIX, 15), zapinki z grzebykiem na główce i fibule z trzema grzebykami, zawdzięcza ludność grupy przeworskiej stosunkom z Pomorzem, gdzie formy te powstały. Podobnie jak w poprzednim okresie i teraz ludność grupy przeworskiej nie wytworzyła właściwe żadnego oryginalnego typu zapinek, o ile pominiemy drobną odmianę fibul z dwoma kapturkami, wyróżniającą się od podobnych ozdób pomorskich znacznie szerszym kabłąkiem oraz kilka okazów, u których koniec sprężyny osadzony jest w otworze kabłąka (tabl. XIX, 15). W stosunku do licznego występowania zapinek szpile odgrywają obecnie tylko drobną rolę. Nieliczne znane okazy brązowe z główką profilowaną stanowią import z Czech, obok nich występują okazy żelazne i kościane. Wśród sprzączek pospolitymi wyrobami miejscowymi są okazy koliste (tabl. XIX, 10), ustępujące później miejsca praktyczniejszym sprzączkom półkolistym (tabl. XIX, 2), rzadziej zaś używano żelaznych podługowatych sprzączek z wgiętymi bokami w kształcie dziurki od klucza, stanowiących miejscową przeróbkę wzorów brązowych importowanych z obszaru markomańskiego. Z bransolet poza żelaznym okazem wymienionym wyżej znamy nieliczne brązowe lub żelazne wyroby celtyckie, spotykane w I w. na Śląsku, oraz rzadkie okazy brązowe lub srebrne najczęściej z główkami żmijowymi na końcach sprowadzane z Pomorza. Z nad dolnej Wisły sprowadzano też lub zapożyczono wisiorki kapsułkowate. Poza związkami z Pomorzem utrzymywała ludność kultury przeworskiej ożywione stosunki poprzez Przełęcz Kłodzką z terytorium czeskim, skąd oprócz wspomnianych już ozdób zapożyczyła jeszcze profilowane imacze i okucia brzegu tarczy z charakterystyczną ornamentyką, ostrogi krzesłowate i rogi do picia z okuciami brązowymi. Natomiast występowanie naczyń glinianych z ornamentyką, wykonywaną na sposób nadłabski kółkiem zębatym tłumaczyć należy częściowo obecnością branek germańskich z Czech czy^r zachodnich Niemiec.

Obrządek pogrzebowy

W obrządku pogrzebowym grupy przeworskiej zaznacza się w starszym okresie rzymskim pewna zmiana o tyle, że obok przeważających nadal grobów jamowych znów nieco liczniej zjawiają się groby popielnicowe czyste lub obrzu-

197