Psychologia ogólna29

przyjemne (wydarzenie jest pozytywne) ora/ szkodliwe liii’* zagrażające. które może prowadzić do stresu. Z kolei ocena stresu może hyc: oszacowaniem szkód luh strat, które już się pojawiły, lub ocena zagrożenia dotycz;|c;j przyszłych strat, albo też ocemi wymagań, dotycząc;! możliwości pokonania slresora.

Po uznaniu sytuacji za stresów;) i zagrażając;! dochodzi do oceny wtórnej. Nie zajmując się już dłużej szacowaniem niebezpieczeństwa, skupiamy uwagę i nasze możliwości na ocenie ryzyka i korzyści różnych sposobów radzenia sobie z zauważonym zagrożeniem. Dostrzeżenie niebezpieczeństwa motywuje nas zatem do szukania strategii radzenia sobie, które zmniejsz;! zagrożenie.

Gatchel i współpracownicy (19X9) dostarczają następującego przykładu oceny zagrożenia:

Rozważmy tę sekwencję na przykładzie wydarzenia, które jest znajome i stosunkowo mało zagrażające. Czujesz, że twoi rówieśnicy ze studiów nie dopuszczaj;! cię do swoich zajęć. Kiedy dochodzi do improwizowanych przyjęć, ty dowiadujesz się o tym ostatni. Ludzie id;| do kina. nie zapraszając, byś z. nimi poszedł, lub wychodzą na kolację, nie czekając na ciebie. Czujesz się odizolowany od kolegów. Jeśli należysz, do tych osób. których samoocena i zadowolenie płyn;j z przynależności do ..gangu", to częściej ocenisz tę sytuację jako zagrażająca i przykra, niż jeśli wolisz rolę ..samotnika" Powiedzmy, że należysz do pierwszej grupy. Denerwujesz się sytuacja i pragniesz jakoś zareagować. Podczas wtórnej oceny możesz rozważyć kilka możliwości zachowania. Możesz nie robić nic. a nawet wycofać się jeszcze bardziej -V-¹ korzyści będą takie, że nie musisz tracić energii ani ryzykować, że zostaniesz odrzucony, co jest możliwe w przypadku zbyt usilnych prób przyłączenia się do grupy. Koszty wyboru takiej strategii radzenia sobie to dalsza izolacja i utrata samooceny. Możesz, jednak poczynić duży wysiłek, aby przyłączyć się do grupy. Trzecia możliwość to powolny wzrost uczestnictwa w grupie. Niebezpieczeństwa i korzyści sa podobne do tych. które niesie druga możliwość, z wyjątkiem tego. ze maleje ryzyko zakłopotania, natomiast wydłuża się czas. który musi upłynąć, zanim poczujesz, ze ..należysz Możesz leż dowiedzieć się. dlaczego lak właśnie cię traktuj;!, i lepiej zrozumieć sytuację. Wreszcie, możesz dokonać ponownej analizy sytuacji. d.ecydujiic. że wcale nie chcesz należeć do grupy. Nadając sytuacji odrzucenia pozytywne znaczenie, zmniejszasz utratę samooceny, ale nadal nie jesteś członkiem grupy.

Jak /.atom widzimy, reakcja człowieka na sytuację będzie zależeć od dwóch rodzajów oceny. l*o pierwsze, musi on zinterpretować sytuację i rozważyć możliwe zagrożenia, szkody lub wymagania, uznać pi za zagrażającą lub stresującą. Po drugie, musi rozważyć wybór reakcji. Oczywiście ocena naszego wyboru opiera się na naszej interpretacji sytuacji i natury zagrożenia, które dostrzegamy. Porównując koszty i zyski, dokonujemy wyboru właściwej strategii radzenia sobie. A zatem związek między wydarzeniem stresującym a rodzajem radzenia sobie stanowi dynamiczną interakcję lub proces. Radzenie sobie można rozumieć jako serię transakcji pomiędzy osobą dysponującą pewnym zestawem zasobów, wartości i zobowiązań a określonym środowiskiem wraz z jego wymaganiami i ograniczeniami.

Radzenie sobie stanowi ważną część reakcji stresowej. Co więcej, istnieją setki różnych jego strategii, których można użyć w pokonywaniu stresującego wydarzenia. Cohen i Lazarus wyróżnili wśród strategii radzenia sobie pięć ogólnych kategorii:

1.    Działanie bezpośrednie, kiedy osoba próbuje bezpośrednio pokierować lub zmienić relacje łączące ją z. sytuacją stresującą, np. zmienić położenie, uciec lub w jakiś inny sposób usunąć fizyczną obecność siresora.

2.    Szukanie informacji, kiedy osoba szuka informacji na temat danej sytuacji, aby móc zrozumieć i przewidzieć kolejne wydarzenia. Takie działanie bywa pomocne przy rozwiązywaniu problemu lub opanowaniu emocji. Na przykład osoba wystawiona na ciągły stres związany z. dojazdem do pracy może zbierać informacje na ten lemat po to. by zmniejszyć niepokój lub zdecydować się na alternatywną możliwość.

3.    Powstrzymanie się od działania, czyli nierobienie niczego w danej sytuacji. W niektórych przypadkach może to być najlepsze wyjście, zwłaszcza jeżeli wydarzenie uzna się za krótkotrwale.

4.    Wewnętrzne lub uśmierzające (paliatywne) strategie radzenia sobie, kiedy'dana osoba dostosowuje się do sytuacji stresującej poprzez ponowną |cj ocenę lub zmianę własnego ...środowiska wewnętrznego". Przykładami lego rodzaju strategii może być branie narkotyków. picie alkoholu, uczenie się relaksacji, tworzenie i stosowanie rozmaitych mechanizmów obronnych.

5.    Zwrócenie się do i n nyc h po pomoc i emocjonalne wsparcie dotyczy uruchomienia systemu wsparcia społecznego, mającego pomoc ^w danej sytuacji. Osoba, która próbuje poradzić sobie z konkretnym problemem. może starać się uzyskać wsparcie w obrębie rodziny.

125