Psychologia ogólna34

przypomnieli sobie sytuacje z przeszłos'ci, kiedy doświadczyli piętnastu różnych stanów emocjonalnych, takich jak duma, gniew itd. Następnie studenci odpowiadali na różne pytania dotyczące ocen zapamiętanych sytuacji, używając rozmaitych skal pomiaru. Smith i Ellsworth odkryli, że charakterystyczne wzorce oceny wiązały się z różnymi emocjami. Inne eksperymenty (np. Frijda, Kuipers, też Schure, 1989) przyniosły podobne wyniki.

Na podstawie tych badań można wywnioskować, że rozmaite stany emocjonalne są rozróżniane z użyciem stosunkowo małego zestawu wyznaczników ocen. Najważniejsze wyznaczniki dotyczą tego, czy dane wydarzenie jest: przyjemne lub przykre, znajome lub nowe, spodziewane lub zaskakujące, niesie ze sobą korzyści lub szkody, ma nieprzewidziane skutki, odpowiedzialni za nie jesteśmy my czy inni, czy można je kontrolować, czy wpłynie na samopoczucie nasze lub kogoś innego, czy nie wchodzi w konflikt z naszymi normami. Dowody wskazują na to, że wyznaczniki te są symptomatyczne dla różnych emocji. W dalszej części wrócę do zagadnienia, czy odgrywają również przyczynową rolę w rozróżnianiu emocji.

Zmiany w organizmie

Intuicyjnie odczuwanie emocji kojarzy się z sercem i żołądkiem (Averill, 1974). Od lat osiemdziesiątych XIX w. psycholodzy omawiają i badają reakcje organizmu towarzyszące stanom emocjonalnym (np. James, 1884).

W centrum tych badań znajduje się zadawniony spór o to, czy różnym stanom emocjonalnym towarzyszą specyficzne wzorce reakcji fizjologicznych (Ekman, Levenson, Friescn, 1983). Cannon (1929) dowodził, że wszystkim emocjom pobudzającym, takim jak gniew i strach, rzeczywiście towarzyszy ten sam stan: ogólna reakcja gotowości, przygotowująca organizm do ożywionego działania. Ten wzorzec znany jako pobudzenie współczułne opiera się na rozproszonej aktywacji współczulnego odcinka AUN i powoduje ogólny wzrost szybkości metabolizmu oraz mobilizacji energii w organizmie. Zazwyczaj pojawia się następujący zestaw reakcji: przyśpieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, pogłębiony oddech, skurczenie naczyń krwionośnych w skórze (bladość), zwężenie źrenic, zahamowanie aktywności narządów trawiennych, zmniejszone wydzielanie śliny (suchość w ustach) i wzmożona aktywność gruczołów potowych. System reagowania zostaje po części wywołany przez zwiększone wydzielanie adrenaliny (epinefryny), co może również powodować drżenie i uczucie zimna.

Choć niewiele jest przekonujących dowodów na istnienie określonych związków pomiędzy specyficznymi stanami organizmu a różnymi emocjami, ludzie nadal podają rozmaite objawy cielesne związane z gniewem, strachem, smutkiem itd. (np. Nieuwenhuyse, Offenberg, Frijda, 1987). Istnieje wiele możliwych wyjaśnień tego stanu rzeczy. Po pierwsze, być może intensywnym emocjom rzeczywiście towarzyszą dystynktywne zmiany w organizmie, ale wywołane w warunkach laboratoryjnych słabsze reakcje (z powodów praktycznych i etycznych) dają się mniej wyraźnie odróżnić. W tym wypadku przekonania badanych na temat charakterystycznych zmian towarzyszących mogą być poprawne. Po drugie, możliwe jest, że kulturowe stereotypy dotyczące tego, jakie symptomy powinny się kojarzyć z różnymi emocjami, zniekształcają interpretacje ludzi na temat reakcji własnego ciała (Rime. Philipot. Cisamolo, 1990). Wreszcie może być i tak. że różne emocje skupiają świadomą uwagę na odpowiednich częściach ciała z powodu ich symbolicznej treści. Choć rzeczywista reakcja fizjologiczna jest rozproszona, dana osoba wybiera objawy pasujące do doznawanych emocji. Na przykład, choć zakłopotaniu towarzyszy mnóstwo różnorodnych reakcji fizjologicznych, fakt, iż emocja ta dotyczy uczucia przesadnego społecznego odsłonięcia, powoduje, że najbardziej wyraźnym objawem jest pojawienie się rumieńca na twarzy. Najlepszy wniosek, jaki potwierdzają badania, brzmi następująco: istotne jest, by pamiętać o różnicy pomiędzy odczuwanymi cielesnymi symptomami emocji a rzeczywistymi zmianami fizjologicznymi, które mogą się za nimi kryć.

Ekspresja emocji

Wyrażanie emocji za pomocą zachowania to jedna z najbardziej rzucających się w oczy oznak ich doświadczania, głównie dlatego, że jest do nas społecznie dostosowane. Przez ekspresję emocji rozumiem wykonywane przez kogoś ruchy i wydawane odgłosy, wskazujące komuś innemu na obecność emocji. Te ruchy i dźwięki nie muszą być celowe i zamierzone, pozostaną ekspresywne w takich granicach, w jakich przekazują informację o emocjach. Najważniejszym środkiem wyrażania emocji jest twarz, częściowo dlatego, że ma zdolność wykonywania wielu różnorodnych, skomplikowanych ruchów. Emocje mogą być dodatkowo wyrażane za pomocą tonu głosu, postawy ciała i gestykulacji.    *