religia a kultura
3

28 RELIGIA A KULTURA

również badaniami poświęconymi nowym ruchom religijnym na terenie Finlandii.

Interesującą inicjatywą badawczą okazał się także koordynowany przez niego międzykulturowy projekt badawczy, mający na celu porównąnię_jLtruktury światopoglądu młodzieży z różnych krajów świata, wyznającej różne religie. Przy użyciu tego samego kwestionariusza badana była młodzież ze Skandynawii, Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych, Ameryki Południowej, Indii, Japonii i krajów arabskich. Do próbki tej włączono również grupę studentów polskich. Badania te, unikalne pod względem swojego zakresu w skali światowej, są próbą przełamania jednostronności innych, publikowanych w literaturze przedmiotu wyników badawczych. Chodzi bowiem o wykazanie analogii i różnic w strukturze światopoglądów, kształtowanych pod wpływem różnych kultur i systemów religijnych (Hołm et al., 1989; Grzymała-Moszczyńska, 1991).

Na Uniwersytecie w Helsinkach, w tamtejszym Institute for Comprarative Rełigion, prowadzone są prace z zakresu socjalizacji religijnej, nowych ruchów religijnych, szamanizmu, mistycyzmu oraz ekstazy religijnej. Ośrodek w Helsinkach stara się łączyć podejście komparalystyczne z podejściem specyficznie psychologicznym. Badania poświęcone zmianom zachodzącym w światopoglądzie współczesnej młodzieZy prowadzi Helena Helve (1999, 2000).

Niezwykle interesujące badania nad przeżyciami religijnymi, związanymi z doświadczeniem pielgrzymki do sanktuarium religijnego na Górze Athos, przeprowadził Renć Gothoni (1994).

Ważne badania nad rozwojem duchowości dzieci i młodzieży prowadzi, na Uniwersytecie w Helsinkach, od wielu lat Kalcvi Tamminem (Tammincn, 1988, 1990).

1.4. Psychologia religii w Holandii

Odrodzenie europejskiej psychologii religii w latach 70. wiąże się z Holandią. W Laboratorium Psychologicznym Uniwersytetu w Nijmegen w roku 1979 zostały zapoczątkowane Europejskie Konferencje Psychologii Religii. Odbywają się one od tego czasu co trzy lata. Jest to miejsce spotkań psychologów religii z wszystkich krajów europejskich, w których dyscyplina ta jest uprawiana. Materiały z części konferencji zostały opublikowane w oddzielnych tomach (van Belzen i van der Lans, 1986). Konferencje te były reakcją ze strony młodszej generacji psychologów religii, dysponujących akademickim wykształceniem psychologicznym, na tradycyjny, oparty na teologicznych wzorach, sposób uprawiania psychologii religii, ukształtowany w ramach Internationale Gesel-schaft fur Religionspsychologic und Religionswissenschaft.

Twórcą psychologii religii w Holandii w okresie międzywojennym był Han Fortman (1968). Psychologia religii została w tym czasie zdominowana przez.

prace lekarzy medycyny, dysponujących wykształceniem psychologicznym. Dało to, z biegiem czasu, inspirację dla powstania w Holandii wyraźnie klinicznie zorientowanej psychologii religii o charakterze empirycznym (Geels, 2001). Od 1956 roku Fortman kierował nowo utworzoną Katedrą Psychologii Religii i Psychologii Kultury na Uniwersytecie w Nijmegen. Do badań nad religią stosował podejście ju.ngowskie. Po nim stanowisko profesora psychologii religii na Uniwersytecie w Nijmegen objął Willem J. Berger, specjalizujący się w problematyce klinicznych aspektów religijności (Berger, 1974). Kolejnym kierownikiem katedry w roku 1986 został Jan van der Lan^(zm. 2002), w swoich badaniach podejmujący zagadnienia psychologicznych aspektów medytacji, konwersji do nowych ruchów religijnych, metodologiczną analizę sposobu badania orientacji religijnych (van der Lans, 1983). Aktualnie Katedrą kieruje Jacques Janssen.

Drugim ośrodkiem psychologii idigii w Holandii jest Uniwersytet w Amsterdamie. Pracujący tam psychologowie, Jacob A. Belzen (2001) i Hetty Zoock (1990), podejmują głównie zagadnienia psychohistorii.

1.5. Psychologia religii w Belgii

Najważniejszym ośrodkiem psychologii religii w Belgii jest Uniwersytet w Louvain. Kierownictwo tego ośrodka sprawował przez długie lata Antoine Yergote. Jego główne zainteresowania dotyczyły klinicznej problematyki religijności (Vcrgotc, 1988, 1997) oraz problematyki relacji między obrazem Boga a obrazem rodziców w różnych kulturach (Vergote i Tamayo, 1981). Po jego odejściu na emeryturę nurt psychoanalityczny jego prac kontynuuje Józef Corveleyn (2000, 2001), natomiast nurt rozwojowy - Dirk Hutsebaut (Saraglou i Hutsebaut, 2001).

Bardzo istotny wkład w rozwój psychologii religii, zarówno w Belgii, jak i na świccie wniósł, zmarły w roku 1997, Andró Godin. Badania swoje prowadził w brukselskim Instytucie Lumen Vitae. Dotyczyły one zarówno kształcenia i dojrzewania religijnego (Godin, 1985), jak i problematyki psychologii pastoralnej (Godin, 1983). Czasopismo naukowe „Lumen Vitae”, wydawane przez ten Instytut, spełnia ważną rolę w prezentacji dorobku europejskich psychologów religii.

Z osobą Andre Godina wiąże się też działalność innej, ważnej dla rozwoju psychologii religii organizacji, z siedzibą w Luksemburgu. To założona przez niego w 1964 roku International Commission for Scientific Religious Psycho-logy. Przyznaje co 5 lat wyróżnienia za najlepszą pracę z zakresu psychologii religii. W 2003 roku Komisja ta stała się jednym z organów reaktywowanego w' roku 2000 International Association for ihe Psychology of Religiom