religia a kultura8

118 RELIGIA A KULTURA

stronne niż te, które podejmowali jego poprzednicy. Obejmowały one zarówno zjawiska konwersji, jak i apostazji.

Allport wyróżni! 3 rodzaje przebudzenia religijnego, przy czym pojęcie oa-wrócenią czyli"konwersji, odnosił tylko do pierwszego z nich - przebudzenia spowodowanego wyraźnym kryzysem w dotychczasowych przekonańiacfiTŹró-dłem takiego kryzysu było najczęściej traumatyczne wydarzenie w życiu jednostki. Drugim rodzajem przebudzenia jest, przebudzenie pod .wpływ£m_p£je^ dynczego, ale istotnego dla jednostki wydarzenia, o niekoniecznie traumatycznym charakterze (np. pod wpływem udziału w którymś z obrzędów religijnych takich jak konfirmacja lub pierwsza komunia). Trzeci wreszcie, najczęstszy rodzaj przebudzenia jest wynikiem pogłębiania indywidualnej refleksji nad reli-

_IAgłS?

Wymienione przez Allporta rodzaje przebudzeń różnią się nie tylko swoją genezą, ale - co jest szczególnie ważne - również swoimi skutkami. Dwa •pierwsze wywierają wpływ długotrwały (co nie znaczy, że nieprzerwany w cią-igu całego życia jednostki), natomiast trzecie pozostaje w swoich skutkach mało i istotne dla dalszego rozwoju jednostki.

Interesujące rozróżnienie rodzajów konwersji proponuje Richard Travisano (1970). Wyodrębnia on mianowi cigjtoaw.e.rąję JLaItemacj ę. Konwersję uwąża za^ zmianęjdenty.czności, związaną z całkowitą negacją identyczności'poprzedniej. Natomiast ąltęrriacją Ja.pozostanie w ramach dawnej identyczności, a jedynie rozszerzenie jej o nowe elementy. Jako przykład konwersji właściwej (w kategoriach Travisano) można więc uznać porzucenie katolicyzmu i włączenie się do Kościoła zjednoczeniowego.

„Altemacie natomiast można zilustrować jako przejście od katolicyzmu wy^

■ znawanego w sposób,, kulturowy”, bez szczególnego" zaangażowania, do ^katolicyzmu uczynionego istotną treścią życia, poprzez włączenie się wjęder\_£_no- • jwych ruchów w ramach Kościoła katolickiego (na przykładIw ruch.Śwlatło-Ży-[cie czy w ruch neokatechumenalny).

Najnowsze badania nad zjawiskiem ikon wersji (Loyęland, 2003} podkreślają.^ j rolg kontekstu kulturowggo_dla wyboru\ródzaiu_grupy„wyznaniowej czy^Kp:

• ścioła, na rzecz którego porzuca się grupę dotychczasową. Osoby dokonujące " procesów altemacji między Kościołami mającymi podobny status społeczny (np. kościoły protestanckie tzw. głównego nurtu), postrzegają ten wybór jako zgodny z dotychczasową relacją do kultury, której są członkami. Zmiana przynależności do Kościoła jest relatywnie łatwa i zdarza się często. Wyniki badań (Roof, 1989) wskazują iż prawie jedna trzecia dorosłych Amerykanów miała za sobą takie doświadczenia przynajmniej raz w życiu. Natomiast osoby należące do.Kościoła czy grupy wyznaniowej o charakterze mniejszościowym” mają poczucie (o różnym stopniu nasilenia) znajdowania się na marginesie głównego nurtu kultury. Znacząco..częściej, niż osoby z głównego nurtu pozostają^wiernejradycji-reiigij-nej,.w której.zostały wychowane. Przynależność ta dostarcza im bowiem bardzo ..ważnych elementów identyczności kulturowej. W USA najrzadziej zmieniają przynależność religijną osoby należące do konserwatywnych Kościołów protestanckich oraz członkowie Kościołów grupujących Amerykanów pochodzenia afrykańskiego.

Publikacja rozprawy Preuda H 928). poświęconej doświadczeniu religijnemu, stworzyła prototyp psychoanalitycznej teorijjconwersji.¹ Zgp.dnig.zjyxruijęciem^ ko n\ye rsj a stano w i spc^oF rózwTązan la ^ wy^rtego^do_ podś vvjadqmośc ikonfl ik-tu. wynikającego Tprzeżywanego poczucia wmy za vyrogość odczuwaną przez dziecko wobec ojca.'Prowadzi to do idenyfi.kacjl,z.postacią.,oj-ca-reprezentowa-. nego symbollczńie^w postaci Boga. W tradycji psychoanalitycznej akcentuje się więc znaczenie okresu dzieciństwa, procesów nieświadomych i możliwości wystąpienia patologii w trakcie przebiegu tego procesu.

Psychoanalityczna_S2kpj.a_jglacji_z_Q,b.icktem,po.dkrc.śia_z\v[ązek. konwersj i zabu rzeniamnjepresyjnymi_;_W tym samym nurcie mieszczą się rozważania * Eriksona(T9S8)’ó konwersji dwudziestośmioletniego Marcina Lutra. Byłą_qna_r zdaniem. Eriksona - sposobem rozwiązania nieświadomego _a póżnięj'z’Kościolem. Po przejściu Lutra przez wyraźnie patologiczną fazę tego procesu’nastąpiło osiągnięcie nowego poziomu integracji osobowości i wyższego poziomu dojrzałości intelektualnej.

Patologiczny aspekt konwersj i jreiigijnęj podkreśląją rówpjężj^mki J^dań pacjentów~z “padaczką skroniową - prowadzone przez neurologów brytyjskich. 'Konwersja^religijna występowała u tych pacjentów po wystąpieniu symptomów padaczkowych (Dewhurst i Beard, 1070).

^Interesującą perspektywę dla analizy zjawiska konwersji stwarzajconcepcja transgresji Józefa Kozieleckiego (1997). W koncepcji tej, jak była o tym mowa wcześniej w rozdziale pierwszym, zostały przeciwstawione sobie dwa rodzaje potrzeb znajdujących się w człowieku. Potrzeby ochronne oraz potrzeby wzro-_ stu.^EIerwsze z nich sa regulowane przez prawa homeostazy, c^di_dążeniejdo zabezpieczenia., dotychczasowego poziom u'zaspo koj e n i a_ potrzeb, drugie zaś -zawierająwsobie element ryzyka, „wykraczają poza dotychczasowe j^r.aoice^ jdzjająń jednostki. Potrzeby ochronne wydają się stać u jpodstaw konwersji.osób przeżywających dejąrywację w zakresie poziomu zaspokojenia najbardziej podstawowych potrzeb bezpieczeństwa, przynależności, miłości. Konwersja taka charakteryzować może osoby bardzo^jnłocte, przeżywające poczucie zagubienia w otaczającym świecie. Członkostwo w grupie religijnej, oferującej poczucie przynależności, akceptację i uznanie,/ a często również bardzo precyzyjną strukturę dnia zwalniającą od podejmowania samodzielnych decyzji i przyjmowania za nie odpowiedzialności, jawi się wówczas jako zaspokojenie istotnych dla danej osoby potrzeb.

Inaczej ma się rzecz z polrze.bami wzrostu. Dla ich zaspokojenia są uruchamiane mechanizmy transgresji. Mechanizmy te również mogą znaleźć się u podłoża konwersj i religijnej’ Odwołanie się do nich może być dobrym instrumentem opisu zmianjTprzekonań religijnych u osób nieco^ starszych, znajdujących się u szczytu powodzenia_ żyęiovyego,~a jednocześnie spostrzegających swoje życie jako pozbawione sensu i satysfakcjonujących perspektyw. Konwersja w takim przypadku staje się formą buntu przeciwko dotychczasowemu sty-