religia a kultura6

134 RELIGIA A KULTURA

nością opartymi na wartościach chrześcijańskich, a charakteryzującą społeczeństwo polskie. Fascynowanie potencjalnych wyznawców egzotyką barwnymi iluzjami wskazuje wyraźnie na obcość NRR na gruncie polskim, „palma, aczkolwiek w piasku rośnie, to nad Bałtykiem nie chce”. Szczególnie niebezpieczne są grupy, na czele których stoi przywódca o cechach psychotycznych, neurotycznych, mogący „łamać” i niszczyć członków. Potencjalnie pozytywny wpływ nowych ruchów religijnych to zastąpienie rodziny, gdy ta jest niepełna lub patologiczna.

Trzeci komponent analizowanych postaw Jo zachowania. Ten komponent postaw zawiera program lub zamiar działań wobec obiektu postawy. W wypadku prezentowanej analizy chodzi o intencje działań wobec nowych ruchów religijnych. Zdaniem osób badanych, należy starać się zapobiegać przynależności do nowych rucfiSw re^ijFy^^bprzęz "prowadzenie jzerokiej akcj wnforniacyj-nej w szkołach i w Kościele. Szczególnie przekonujące jest ostrzeganie przed skutkami przynależności do nowych ruchów religijnych przez byłych członków tych grup. Kościół katolicki powinien prowadzić akcję zbliżoną do akcji misyjnej, nastawioną na przeciwstawianie się wpływom nowych ruchów religijnych w społeczeństwie. Działania te powinny dotyczyć budowania poczucia zaangażowania u członków Kościoła, tworzenia prawdziwych wspólnot, dzięki którym ludzie poczują się akceptowani i będą mieli poczucie przynależności. Duszpasterstwa akademickie mogą być traktowane jako bezpieczna alternatywa dla poszukującej prawdy i nowego wyrazu swojej religijności młodzieży, gdyż nie wymagają poświęcenia finansowego lub odejścia z domu. Trzeba - zdaniem badanych - ogólnie zachowywać ostrożnośćjyobecjiowych ruchów religijnych, nawet jeśli się jest osobą wierzącą Tio "^chwila słabości wystarczy, aby wpaść w ich sidła”. Tak więc zachowania, które zdaniem badanych należy wobec NRR realizować, to uświadamianie szerokiemu społeczeństwu właściwych motywów działania NRR oraz - w możliwie szerokim zakresie - izolowanie tych grup poprzez działania legislacyjne od możliwości wywierania wpływu na7nłodziez““

Podsumowując dotychczasowe analizy dotyczące zawartości poszczególnych komponentów postaw wobec nowych ruchów religijnych NRR, można stwierdzić kilka prawidłowości.

Postawy grup opiniotwórczych różnią się zdecydowanie od postaw grupy pomagającej osobom, które przeżyły uraz w związku z udziałem w NRR. Postaw)' negatywne wobec NRR są powszechne i raczej jednolite wśród osób tworzących i propagujących wiedzę o NRR oraz wśród osób należących do młodzieżowych wspólnot religijnych związanych z Kościołem katolickim. Postawy te charakteryzuj ąj>ję dużym upro^zczęnLęiri jjicł^matycznością. W psychologu społecznej"postawy odpowiadające tym cechom noszą nazwę stereotypów albo „obrazów umysłoytych JJLippmann, 1922). Pojęcie to ma w psychologii cl f ugą, ficzącą kilka dziesięcioleci historię. W momencie pojawienia się stereotypów jako kategorii analitycznej dominowało traktowanie ich jako produktu błędnego spostrzegania rzeczywistości społecznej. Autor tego terminu - Walter Lippmann - twierdził, że są one produktami nieprawidłowych procesów myślowych, prowadzącymi do błędnych przekonań. Inni autorzy (Allport, 1954; Sanford, 1956; Carrrpbei1,T967) podkreślali irracjonalny charakter i nadmierne uogólnienia lub błędne spostrzeganie przyczyn wydarzeń jako pódsfawę tworzenia się stereotypów. Stanowisko to można określić jako podejście do stereotypu jako produktu pewnego deficytu intelektualnego osoby, która się nim posługuje. Inne podejście do tego zagadnienia pojawiło się w latach 80. Stereotypy stały się przedmiotem zainteresowania psychologów reprezentujących orientację poznawczą. Zwrócili oni uwagę na rolę, jaką stereotypy odgrywają w przetwarzaniu informacji i tworzeniu schematów poznawczych. O stereotypach zaczęto mówić jako o niezbędnych i normalnych schematach umysłowych, wykorzystywanych do przetwarzania informacji (Hamilton i Sherman, 1986). Jednocześnie zwrócono uwagę "ha* tó^że aktywizacja stereotypu powoduje, że aktualizują się co prawda informacje (aspekt poznawczy), ale jednocześnie aktywizują się preferencje, oceny, nastroje, czyli aspekt emocjonalny (Fiske i Taylor, 1991). Zaktywizowana etykieta przypisana danej osobie lub grupie rozchodzi się automatycznie poprzez sieć poznawczą, aktywizując różne jej elementy.

Interesującym uszczegółowieniem podejścia poznawczego stała się metafora „skąpca poznawczego” (Fiske i Taylor, 1991), opisująca skłonność osoby znajdującej się w sytuacji przeciążenia informacyjnego nadmierną ilością informacji

0    osobach i grupach w swoim otoczeniu, do uzyskiwania najmniejszej, a nie do uzyskiwania wystarczającej ilości informacji na temat innych. Skłonność ta wynika z gwałtownie wzrastającego stopnia komplikacji otaczającego świata społecznego, wymagającego kontaktów z bardzo różnymi ludźmi i udziału - za pośrednictwem mediów - w wydarzeniach dziejących się w wielu różnych miejscach naszego globu. Sytuacja ta wymaga znacznego wysiłku poznawczego

1    wywołuje reakgjęobronną polegająca na ograniczaniu się .jkŁJłd.ohycia ilości informacji potfzebner~do stworzenia adekwatnego - na pięrwszyjrzuLoka.^.ab.--.. faztrtTTfiych Iu^i_cz>_zachodzących_vyy^arzęń.^ Stereotypy są tutaj niezmiernie pomóciT^rgdyźJedna cecha cianej grupy automatycznie pociąga za sobą zaktywizowanie informacji o innych właściwościach i uzyskanie w ten sposób, przy minimalnym wysiłku, satysfakcjonującego poczucia posiadania zrozumiałego obrazu otaczającego świata.

Mów'iąc o stereotypach, należy pamiętać, że mamy do czynienia ze zjawiskiem, które ma jednocześnie charaktejJjKi)L\^ i zbiorowy. Na poziomie indywidualnym powstają one w miarę tego, jak^drTOśOća^zcTóbywa wiedzę

0    otaczającym świecie. Informacje, które do niej docierają są interpretowane, zapisywane w pamięci, a następnie wykorzystywane przy wyborze sposobów postępowania wobec grup, które są ich przedmiotem. Wpływają one również na to, jakich informacji na temat członków danych grup społecznych poszukuje dana osoba. Jak była mowa w poprzednim akapicie, spostrzeganie przez pryzmat stereotypu jest bardzo nagradzające, a co za tym idzie - łatwe do przyswojenia i trwałe. Ponadto sposti^egąniejn^^njpyJako^orsżej.pj^zy^Ia^yi-dziećj^sjią^rupęJako^epszą a więc lepiej myśleć o sobie samym (Tajfel

1    T urnerTIi 986)TStereotypy pozwalają na stworzenie poczuci a porządkuj, przewidywalności złożć^goswiata społeczne^TKj^:iigranski7T989). Równie ważne