religia a kultura9

20 RELIGIA A KULTURA

niejszych wniosków Freuda na temat patologicznego charakteru religii. Allport wyraźnie określi! swój przedmiot zainteresowań jako psychologię religii, nie zaś jej psychopatologię. Wykazał, Ze można badać religię nie tylko jej nie deprecjonując, ale wręcz uzasadniając jej szczególną wagę dla integracji psychicznej człowieka.

Allport, uważając się w zakresie rozważań nad religijnością indywidualną za kontynuatora Jamesa, wprowadził istotne uszczegółowienie do dotychczasowego sposobu badania religijności jednostkowej. W miejsce funkcjonującego wcześniej w literaturze rozróżnienia między osobami religijnymi i niercligijny-mi, przyjął za Jamesem międzyosobnicze zróżnicowanie w zakresie form religijnością Dało to jego kontynuatorom impuls do wprowadzenia pojęcia orientacji religijnych. Ogromnie znaczące dla refleksji nad religijnością indywidualną okazało się też wprowadzenie pojęcia poczucia jęligijnego (religious sentiment) i sformułowanie kryteriów jego dojrzałości. Tak więc (lojrzałe poczucie religijne, czyli dojrzałahxli^jjnpść indywidualna,(jest dla Allporta

,.wytworzoną dzięki doświadczeniu, dyspozycją do przychylnego reagowania w pewien nawykowy sposób na konceptualne przedmioty i zasady, które dana jednostka uważa za najważniejsze w swoim życiu i za mające związek z tym, co ona uważa zz stałe bądź centralne w naturze świata" (Allport, 1988, s. 143).

Została więc podkreślona integrująca rola tego poczucia dla całokształtu osobowości danej jednostki.

Allport to też prekursor tak zwanego pozadoktrynalncgo ujmowania religijności, umożliwiającego zarówno jej badanie, jak i ocenianie - pod względem stopnia dojrzałości - w ujęciu międzywyznaniowym i międzykulturowym.

Przyczyną zewnętrzną, stymulującą rozwój psychologii religij w latach 60,, było pojawienie się nowych_grup religjjnych, w dramatyczny sposób oddziałujących na losy'swoićffwy znawców. Psychologowie, szczególnie specjalizujący się w zakresie psychologii klinicznej lub społecznej, stanęli przed koniecznością wyjaśnienia powodów porzucania przez młodych ludzi szkoły średniej lub uczelni wyższej, rezygnacji z kariery zawodowej, odchodzenia od rodziny i podporządkowania życia ideom religijnym, uznawanym przez postronnych za „dziwaczne” lub „chorobliwe”, a w najlepszym przypadku - za „niezrozumiale”. Wydarzenia te miały miejsce zbyt często, aby można je było uznać za marginalne i niewarte uwagi naukowców, a jednocześnie - zbyt dramatyczne w swych skutkach, zarówno dla bezpośrednio zaangażowanych w nie osób, jak i ich rodzin, aby można było je uznać za nieistotne epizody w biografii osób badanych, pacjentów czy klientów gabinetów psychoterapeutycznych.

Ponadto okazało się, że coraz szerzej wśród tak zwanych „zwyczajnych ludzi” pojawiają się informacje o przeżytym przez nich doświadczeniu religijnym, mistycznym, kontakcie z pozaziemską rzeczywistością czy Bóstwem oraz o wpływie, jakie doświadczenie to wywarło na dalsze życie danej osoby. Jednocześnie psychologowie kliniczni i psychiatrzy konfrontowani z tą sferą życia pacjentów pozostawali najczęściej bezradni, gdyż brak im było wiedzy i przygotowania, żeby wykorzystać do pracy z pacjentem zawarty w tych doświadczeniach potencjał psychoterapeutyczny.

Sytuacja taka doprowadziła do konieczności podejścia do badań religijności indywidualnej jako sfery istotnie wpływającej na funkcjonowanie psychiczne człowieka. W sytuacji wzrostu zagrożeń egzystencjalnych, owocujących nasileniem, mniej łub bardziej trwałych zaburzeń psychicznych, psychologowie i terapeuci-źSczęl i szukać w dojrzałej wierze religijnej pozytywnego czynnika, integrującego życie psychiczne jednostki poprzez zaspokojenie jednej z naczel-nycłfpotrzeb człowieka, jaką jest potrzeba sensu życia.

* Współcześnie Stany Zjednoczone są największym ośrodkiem psychologii religii na świecie. Tutaj mają swoją siedzibę towarzystwa naukowe i redakcje czasopism, podejmujące problematykę psychologii religii. Za najwybitniejszych naukowców, pracujących współcześnie nad tą problematyką, uważani są: Bernard Spilka, Donald E. Capps, Daniel C. Batson, Richard L. Gorsuch, James E. Dittes, Newton H. Malony, Mary Jo Meadow, Ralph Hood, Richard Ilunt, David M. Wulff, Otto Strunk Jr., Kenneth Pargament, Michael Nielsen, John McDargh, Ana-Maria Rizutto, Ray Paloutzian, Lee Kirkpatrick, Patricia Schoen rade.

Wśród organizacji naukowych zajmujących się tą problematyką, najważniejsze to: Society for the Scientific Study of Religion, działające od 1949 roku, Religious Research Association, działające od 1960 roku, American Academy for Mental Health and Religion, działająca od 1958 roku oraz 36. Sekcja Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, działająca od 1978, której zmiana nazwy, od Psychologists Intcrested in Religious Issucs, poprzez Psychology and Religion, do - funkcjonującej od roku 1993 nazwy Psychology of Religion, ilustruje zmiany statusu psychologii religii w ramach tej największej organizacji zawodowej psychologów na święcie. Sekcja ta stowarzysza obecnie około 2000 psychologów zainteresowanych badaniami w tej dziedzinie, choć najczęściej nietraktujących tej problematyki jako pierwszoplanowego pola swojej działalności.

Problematyka, podejmowana aktualnie przez amerykańską psychologię religii, jest w dużej mierze kontynuacją wątków zapocżątkowanych przez Jamesa i Allporta. Analizowane są zagadnienia doświadczenia religijnego, nowych ruchów religijnych, orientacji religijnych.

Ameryka, będąc kolebką psychologii religii, nadal dysponuje największym potencjałem organizacyjnym, sprzyjającym rozwojowi tej dyscypliny. Jednocześnie pamiętać trzeba o tym, że nawet w Ameryce psychologia religii jest narażona na ryzyko, określone przez Ralpha Hooda jako „podwójna marginalizacja” (Hood, 2000, s. 538). Psychologowie „głównego nurtu” często obawiają się apologetycznego charakteru badań nad religijnością, zaś osoby zaangażowane religijnie - rcdukcjonistycznego charakteru wniosków wyprowadzonych z takich badań. Ten stan rzeczy powoduje, iż rozwój dyscypliny jest wolniejszy, niż wskazywałaby na to jej bogata tradycja i zawarte w niej możliwości.